ویبنار «سوریه و مبارزه برای خاورمیانه بزرگ»
به تاریخ ۲۰ دسامبر - ۳۰ قوس/آذر ۱۴۰۳، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان وبیناری را با عنوان «سوریه و مبارزه برای خاورمیانه بزرگ» برگزار کرد. در این ویبنار، دیپلمات‌های همچون عمر انهون، سفیر سابق ترکیه در سوریه، گاتم موکوپدهای، سفیر سابق هند در سوریه، روزنامه‌نگار تام حسین، و پژوهشگران؛ دکتر عمر صدر و دکتر علم صالح حضور داشتند. موضوعات اصلی این بحث شامل سقوط رژیم اسد، آینده حکومت در سوریه، عدالت انتقالی و پیامدهای گسترده‌تر برای امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی بود.
کتیا برادا، بحث را با اشاره به پیامدهای ویرانگر یک دهه جنگ در سوریه آغاز کرد. کتیا به چالش‌های آوارگی، ویرانی اقتصادی و نقض گسترده حقوق بشر در دوران حکومت اسد اشاره کرد و بر اهمیت تلاش برای بازسازی کشور با اولویت دادن به دموکراسی، پلورالیسم و عدالت انتقالی تاکید کرد.
پیامدهای ژئوپلیتیک سقوط رژیم اسد
سفیر عمر انهون سقوط رژیم اسد را لحظه‌ای سرنوشت‌ساز برای سوریه و منطقه توصیف کرد. او با اشاره به فرصت‌هایی که این تغییر برای کشورهای همسایه ایجاد کرده، بر عدم قطعیت پایداری حکومت نوظهور سوریه تاکید کرد. سفیر انهون خاطرنشان کرد که دولت موقت کنونی، فراگیر نیست و نماینده‌ای از زنان، اقلیت‌ها و گروه‌های مختلف مخالف در آن حضور ندارد. وی بر ضرورت ایجاد الگویی از حکومت که به هویت چندقومیتی و چندمذهبی سوریه احترام بگذارد، تاکید کرد.
سفیر انهون همچنین به نقش ترکیه در آینده سوریه پرداخت و بر اهمیت حفظ تمامیت ارضی سوریه، کاهش تهدیدات از سوی «یگان‌های مدافع خلق» و بازگشت امن میلیون‌ها پناهجوی سوری به کشورشان تاکید کرد. او همچنین تغییر نقش ایران و روسیه را مورد بحث قرار داد. با وجود ضربه‌هایی که این دو کشور متحمل شده‌اند، مشارکت آن‌ها در آینده سوریه همچنان تاثیرگذار باقی خواهد ماند.
نگاهی منطقه‌ای و تاریخی
گاتم موکوپدهای تحول در سوریه را یک زلزله ژئوپلیتیک توصیف کرد و آن را به سقوط دیوار برلین در اروپا تشبیه کرد. سفیر گاتم نسبت به قضاوت‌های زودهنگام درباره حکومت جدید هشدار داد و بر اهمیت صبر و مشاهده تاکید کرد.
سفیر گاتم همچنین به روندهای بزرگ‌تر، از جمله افول پان‌عربیسم، تحول اسلام سیاسی و تضعیف استراتژی "هلال شیعی" ایران اشاره کرد. وی هشدار داد که تکه‌تکه شدن سوریه می‌تواند به ایجاد مناطقی خارج از کنترل منجر شود که زمینه‌ساز افراط‌گرایی خواهند بود و پیامدهای امنیتی جهانی در پی خواهند داشت.
چالش‌های حکمرانی و عدالت
تام حسین به اهمیت نمادین و استراتژیک دمشق در تخیل مسلمانان اشاره کرد و تاکید کرد که تصرف این شهر توسط نیروهای شورشی، روحیه آن‌ها را تقویت کرده است. او نگرانی‌هایی را در مورد چالش‌های پیش روی حکومت جدید، به‌ویژه در رابطه با آشتی دادن جناح‌های اسلام‌گرای تندرو و میانه‌رو مطرح کرد. حسین همچنین به خطرات ناشی از بازماندن مناطق بدون کنترل در سوریه و نگرانی‌های امنیتی ناشی از افرادی که در اردوگاه‌هایی مانند الهول رادیکالیزه شده‌اند، پرداخت.
دکتر عمر صدر به امکان اجرای عدالت انتقالی در سوریه پرداخت. وی به جنایات گسترده دوران اسد، از جمله پاکسازی‌های قومی و استفاده سیستماتیک از گورهای جمعی اشاره کرد. صدر از تلاش‌های جامعه مدنی سوریه برای مستندسازی نقض حقوق بشر و پیگیری عدالت از طریق سازوکارهایی مانند صلاحیت جهانی تمجید کرد. دکتر صدر بر اهمیت اتخاذ رویکردی فراگیر در حکمرانی تاکید کرد که حقوق شهروندان را بر ایدئولوژی‌های فرقه‌ای یا مذهبی مقدم بداند.
چالش‌های ساختاری و پویایی بین‌المللی
دکتر علم صالح ارزیابی‌ای صریح از آینده سوریه ارائه داد و هشدار داد که شکاف‌های ساختاری—قومی، فرقه‌ای، اجتماعی و سیاسی—همچنان مانعی برای ثبات خواهد بود. دکتر صالح بحران سوریه را نمونه‌ای از مبارزات گسترده‌تر منطقه توصیف کرد که در آن منافع رقابتی بازیگران محلی و بین‌المللی بحران را طولانی‌تر می‌کند. وی با انتقاد از نبود راه‌حل‌های قابل‌اجرا، تاکید کرد که جایگزینی یک دیکتاتور سکولار با یک رژیم اسلام‌گرای غیرشمول نمی‌تواند مشکلات بنیادین سوریه را حل کند.
مسیر پیش‌رو
اعضای پنل بر این موضوع موافق بودند که آینده سوریه همچنان با عدم قطعیت روبه‌رو است. اگرچه سقوط رژیم اسد بارقه‌ای از امید را ایجاد کرده، اما مسیر رسیدن به ثبات مملو از موانع است. نقش جامعه بین‌المللی در حمایت از عدالت انتقالی، بازسازی زیرساخت‌ها و ایجاد حکمرانی فراگیر بسیار حیاتی خواهد بود. در این ویبنار بر ضرورت تعامل مستمر از سوی بازیگران منطقه‌ای و جامعه جهانی تاکید شد تا سوریه به عرصه‌ای برای افراط‌گرایی تبدیل نشود و گذار آن به سوی یک جامعه دموکراتیک و پلورالیستی تقویت شود.