نوروز زیر سایۀ کرونا
نویسنده: احمدضیا فیروزپور
نوروز یکی از جشن‌های کهن و تاریخی که به مناسبت زایش دوبارۀ طبیعت و نو شدن سال سراسر جهان سالانه جشن گرفته می‌شود. در این روز ملیون‌ها کس گردهم می‌آیند تا لحظۀ نو شدن طبیعت، دگرگونی سال را جشن گرفته، خوش باشند. شادی، عشق و تندرستی را برای سال پیش‌رو برای همدیگر آرزو کنند.
بلخ که از آن به عنوان خواستگاه اصلی نوروز نام برده می‌شود، در تاریخ از آن به نام ام‌البلاد یا مادر شهرها یاد کرده اند. بلخ نخستین پایتخت تمدن آریانا در شش‌هزار سال پیش زادگاه و گهوارۀ جشن جهانی نوروز بوده است. جشن نوروزهر ساله با شکوه تمام از گذشته‌ها تا کنون در بلخ جشن گرفته می‌شده است و شهروندان از ولایت‌ها و کشورهای همسایه برای دیدن این جشن به این ولایت می‌آمدند و این جشن را رنگین‌تر می‌ساختند.
ولی امسال با آغاز تهدید شیوع کرونا در جهان و احتمال افزایش آن در شهرهای بزرگ افغانستان، در بلخ خبری از برگزاری این جشن نیست. حکومت محلی بلخ، با پذیرش پیشنهاد لغو این جشن‌واره از طرف شهروندان، از خیر این جشن گذشتند. در درازنای تاریخ تنها سال‌های محدود رژیم طالبان از شادی و سرور آن‌چنانیی این جشن در بلخ خبری نبود؛ اما پس از براندازی رژیم طالبان، جشن نوروز بار دیگر جایگاه تاریخی و فرهنگی‌اش را در میان مردم باز یافته دوباره جا باز کرده است. حضور پررنگ شهروندان در سهم‌گیری و اشتراک مقامات بُلند پایۀ حکومتی و مهمانان خارجی در این جشن و پوشش گستردۀ رسانه‌یی آن بلخ را نسبت به دیگر ولایت‌ها برجسته‌تر و با عظمت‌تر جلوه می‌دهد.
هر ساله در روزهای آمد آمد نورز حکومت محلی آمادۀ پذیراهی مهمانان ویژه از مرکز و خارج از کشور می‌شدند و تلاش می‌کردند تا برنامه‌های تفریحی، موسیقی ویژه‌یی را برای مهمانان شان آماده کنند و مهمانان را به گردش به جاهای دیدنی و تاریخی بلخ ببردند. و خانواده‌ها با خانه تکانی، پاککاری، رنگ‌و خانه‌ها و کاشانه شان و آماده شدن برای پذیراهی از مهمانان خانواده‌گی شان از دیگر ولایت این جشن را خوش‌آمدید می‌گفتند.
در این اواخر نوروز به عنوان اجماع فرهنگی میان سه کشور افغانستان، ایران و تاجیکستان شناخته می‌شد که درسال ١٣٨٨وزرای خارجۀ این کشورها توافق كردند تا این جشن را در بلخ، شهر مزارشریف در کنار هم جشن بگیرند. که این جشن با همی برابر بود با زمان برگزاری كنفرانس وزرای فرهنگ كشورهای عضو ایكو. در آن سال، بلخ یک‌بار دیگر در میان شهرهای فرهنگی و تاریخی کشور قامت بلند نمود و نوروز در همان سال بار دیگر مورد باز تعریف جهانیان قرار گرفت.
دکتر رنگین دادفر سپنتا در برگۀ 195 « سیاست افغانستان؛ روایتی از درون» جلد نخست، در پیوند به جشن مشترک سه کشور همزبان در مزارشریف مینگارد: "بازدید كنندگان با سفرۀ هفت سین و سمنك پذیرایی شدند. من از آن همه مهمان نوازی مردم مزار احساس سربلندی كردم. هیچ عالم مزاری در آن روزها علیه جشن نوروز فتوا صادر نكرد. شاعران، هنرمندان و روشنفكران مزاری باسرودن و ترنم سروده‌های نوروزی و برپایی جشن‌های موسیقی و نشاط به استقبال نوروز و بهاران جمشیدی كشور ما رفتند. بر دیواری از شهر بلخ ، سیماهای فرخندۀ فرزانه‌گان بلخی حك شده بود. ابوعلی سینای بلخی، ابوریحان بیرونی ، رابعۀ بلخی، مولانا جلال‌الدین محمد بلخی و بزرگان دیگر و مسلمانان هزار هزار از خیابان زردشت و كاوۀ آهنگر گذشتند و نوروز را جشن گرفتند. با این همه برخلاف شهرهایی كه خود را مركز تمدن و فرهنگ می‌دانند و با شرنگ هر تار ربابی گمان می‌كنند كه به ایمان شان آسیب می رسد، در ایمان بلخیان رخنه‌یی وارد نشد."
نوروز که یک جشن فراتر از مرزهای افغانستان است و در خیلی از کشورهای منطقه به شکل و روش های گوناگونی گرامی داشت می‌شود، پشبیانۀ جهانی را نیز کمایی نموده است. چنان‌چه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در چهارم حوت 1388 برابر با 23 فبروری 2010، با تصویب قطعنامه‌یی، روز 21 مارچ برابر با اول حمل را در چارچوب ماده 49 و تحت عنوان «فرهنگ صلح» به عنوان روز جهانی نوروز به تصویب رسانده و در تقویم خود جای داده است. طی این اقدام که برای نخستین‌بار در تاریخ این سازمان صورت گرفت، جشن جهانی نوروز به عنوان یک مناسبت بین المللی به رسمیت شناخته شد.
ولی برگزاری جشن جهانی نوروز در شهرمزارشریف که با خم و پیچ تاریخی همراه است، همیشه مورد ستایش و نکوهش مردم، نخبه گان سیاسی، حاکمان رژیم‌ها و حلقات سیاسی و مذهبی قرار داشته است. چنان‌چه در زمان حاکمیت رژیم طالبان از برگزاری جشن نوروز خبری نبود و به صورت قطعی این آیین کهن سرزمین ما، مورد تحریم و غضب طالبان واقع شده بود. نگاه طالبان به آن نگاه یک بیگانه و نگاه یک ستیزه جوی تاریک اندیش به نوروز بود. مردم در آن زمان از این جشن به طور پنهانی در خانه‌ها و سفره‌های رنگین شان گرامیداشت می‌نمودند؛ ولی جنب‌و جوشی که این جشن در سالیان پیش از طالبان و در دل تاریخ داشت، هیچ نشانه‌یی از آن به چشم نمی‌خورد.
خطر شیوع بیماری کرونا در کشور و ناچاری حکومت محلی برای جشن نگرفتن نوروز، مورد پسند نوروز ستیزان مذهبی و سیاسی قرار گرفته است. و از این رویداد خوشحال به نظر می‌رسند. جشنی که از دید شماری از تندروان مذهبی و سیاسی که دشمن شادی و خوشی اند مورد تحریم است. سالانه با سرازیر شدن ملیون‌ها روپیه از کشورهای مخالف فرهنگ بومی، سداهایی مخالف با نوروز از منبر مسجدها و اردوگاه های مذهبی بلند می‌شود که مردم بدون توجه به این جماعت جشن نوروز را آن‌گونه که شایسته و بایسته اش است برپا می‌دارند. ولی؛ متاسفانه دامنۀ این سداها در حال گسترش است. با گسترش کشمکش‌های قومی و شکاف‌های اجتماعی- هویتی در میان شهرندان ما که ریشه از سیاست‌های خام و ناکام دستگاه قدرت می‌گیرد و تنگ نظری‌های فرهنگی و کم فرهنگی در کشور، شماری از نخبه گان سیاسی-قومی را نیز تشویق نموده تا عظمت، جایگاه و ارزش نوروز را بی‌ارزش جلوه داده به آن جنبه‌های مذهبی و غیر اسلامی دهند. آغاز سال جدید خورشیدی را که با نوروز همراه است، تنها با پیام‌های «سال نو مبارک» کوتاه کنند. در پیام‌های تبریکی سال نو و سخنرانی‌ها و موارد دیگر، از روی عمد از کاربرد واژه نوروز، آگاهانه خودداری می‌کنند. چنان‌چه آقای اشرف غنی در مراسمی که سال گذشته در شهر مزار شریف اشتراک نموده بود، در سخنرانی خود که من آنرا از فارسی و پشتو به انگلیسی برای سازمانی که کار می‌کردم، برگردان کردم، یک‌بار هم از واژه نوروز با آن‌که نماینده‌های سیاسی و دیپلماتیک کشورهای «حوزه نوروز» در آن جشن حضور داشتند، استفاده نکرد. این برخورد آقای غنی خود مسأله بود برای کنشگران حوزه فرهنگی که او را امسال واداشت تا پیام خود را به نوروز ویژه نماید. در سال های پسین، نه تنها نوروز که سایر گفتمان های فرهنگی- هویتی از جمله واژه « افغان» و زبان« فارسی» همواره مورد کشمکش های سیاسی در افغانستان قرار گرفته است.
در خیلی موارد دیده شده که حس فرهنگ ستیزی، دگم اندیشی، تعصب و تاریک اندیشی بر جوی سیاسی کشور ما حاکم بوده و احساس می‌شود که «سیاست کوچک سازی نوروز » در آجندای سناریو نویسان فرهنگی دستگاه حاکم قرار دارد. اما به گواه تاریخ، نوروز آریایی با آن‌که تاریخ پرخم و پیچ خود را داشته، همیشه به عنوان نماد نامیرایی تاریخ سرزمین ما به حیث جشن آرایی بر روح و روان مردم حاکمیت دارد. هرچند در دل تاریخ ازین جشن باشکوه با شیوه‌ها و شکل های گوناگونی گرامیداشت می‌شده، اما در این اواخر با وارد شدن و گسترش فنآوری جدید رسانه‌یی و به ویژه دسترسی شمار زیادی از شهروندان افغانستان به شبکه‌های اجتماعی و افزایش رسانه‌های سنتی از جمله رادیو و تلویزیون؛ گفتمان «نوروزی» بستر جدیدی را در میان کاربران رسانه‌های اجتماعی پهن کرده است. درین میان دو روایت عمده در میان مردم همه ساله بازتاب می یابد؛ روایتی که نوروز را یکی از افتخارات تاریخی، جشن جهانی، نماد تجدید طبعیت، نوروز جهان افروز، رویداد خجسته، روز آشتی و دوستی، بازمانده نیکان آریایی و ده ها صفت دیگر میدهند، و روایت دومی تکفیر، تحریم و حرام بودن نوروز است.
جدال این دو روایت، همیشه فضای مجازی را در آستانۀ جشن نوروز، به گروگان گرفته و هیچ طرف حاضر نیست تا گفتمانی را در میانه راه اندازد؛ تا از دل آن گفتمان، نسخۀ مورد قبول برای دو طرف به دست آید. و اما کمی فراتر از مرز های افغانستان، مهاجران افغانستان در کشور های میزبان هیچگاهی نوروز به را باد فرموشی نسپرده اند. نوروز در میان «نوروز پسندان» مهاجر خیلی هم ارزشمند و یک رویداد مهم است و در خانه خانه‌های مهاجرین کشور مان در اروپا و امریکا از آن جشن گرفته می‌شود. گاهی هم همایش های فرهنگی و کنسرت های مشترک میان مهاجران کشور های «حوزه نوروز» برگزار میگردد.
به هر رو، اکنون جهانی شدن؛ نوروز را نیز به یکی از جشن‌های جهانی تبدیل نموده. در میان آن همه واردات تنها نوروز بوده است که ما به جهان عرضه کرده ایم. وچنانچه دیده می‌شود سالانه رهبران کشورهای قدرتمند، پیام های تبرکی شان به مناسبت نوروز خود به پارسی می‌خوانند و به نوروز پسندان این روز را شاد باد می‌گویند. از سوی دیگر رسانه های جهانی که در معرفی و گسترش فرهنگ نوروزی نیز برنامه‌ها و همایش‌های را برگزار نموده است، انسان قرن 21 را از حضور فزیکی در خیابان‌های نوروزی مانند شهرهای بزرگ افغانستان و شهرهای کشورهای «حوزۀ نوروز» کمرنگ ساخته است و نوروز آهسته آهسته جشن سبزو سرزنده‌تر در فضای مجازی به خود جا باز می‌کند.
و اما، درین میان، مسألۀ دیگری که گفتمان نوروزی را بار دیگر می‌تواند باز آفریند، بازگشت طالبان در زندگی«مدنی» و برخورد احتمالی آن‌ها با این جشن که سالیان زیادی در پی تضعیف، تحریم و به حاشیه راندن آن بودند، است. پرسش اساسی درین خصوص این است که با وارد شدن طالبان در گفتگوهای میان میهنی و برگشت شان در قدرت، برخورد آن‌ها با این جشن چگونه خواهد بود؟ هرچه باشد، نباید از چشم کنشگران سیاسی و فرهنگی پنهان گردد.
در اخیر نوروز پیروز برای همه نوروز باوران تمنا دارم
- احمدضیا فیروزپور پژوهشگر انستیتوت مطالعات استراتیژیک افغانستان قبلا کارمند بخش سیاسی هیئت معاونت سازمان ملل متحد برای افغانستان، مشاور ارتباطات عامه و مسئوول مرکز اطلاعات و مطبوعات مقام ولایت بلخ، استاد دانشگاه بلخ، خبرنگار و همکار فرهنگی فرماندهی نیروهای ناتو در شمال. او دانش آموخته رشته خبرنگاری دانشگاه بلخ و آموزش یافته چندین برنامه کوتاه مدت در بخش های خبرنگاری، روابط عمومی، مدیریت پروژه، عکاسی، مهارت های زبان انگلیسی در چندین کشور است که اینک در آستانه به پایان رساندن دوره کارشناسی ارشد در رشته سیاست های جهانی از دانشگاه فرای برلین کشور آلمان است.
پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند: opinions@aiss.af
این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.