چگونگی مدیریت بحران کرونا در افغانستان
نویسنده: دکتر بهرام امیراحمدیان
ویروس کرونا را می‌توان یک دشمن به شمار آورد که به یک قلمروی جغرافیایی در محدوده معین با مرزهای سیاسی شناخته شده بین‌الملی(کشور) حمله کرده و در صدد نابودی باشندگان این قلمرو است. گسترة جغرافیایی مورد نظر این دشمن جمهوری اسلامی افغانستان است. بنا براین این دشمن حیات این قلمرو را به چالش کشیده است. هدف دولت افغانستان جلوگیری از پیشروی دشمن است. ولی دشمن هم پیداست و هم ناپیدا. دشمن پیدا را می‌شود دید و با آن به مقابله برخاست. نیروها را تجهیز کرد و با آن به رویاویی ایستاد. دشمن ناپیدا همه جا هست و هیچ جا نیست. بنابراین استرالتژی رویارویی با این دشمن، همانند یک جنگ تمام عیار فیزیکی و روانی است. پس می‌توان دشمن را دشمن شناخته شدۀ ناشناس و ناپیدا فرض کرد و برای مبارزه با آن تجهیز شد. کرونا در عرصه اپیدمیک تا کنون دو مدل رویارویی مشخص داشته است:
مدل اول چین: در این گسترة جغرافیایی دولتی با ساختار متمرکز و با حزبی واحد(حزب کمونیست چین) و حکومتی توتالیتر و متمرکز همه ابزار خود را بکار می‌گیرد. رسانه‌های همگانی در کنترل دولت است، دولت بر همه ارگان‌های اجرایی و ستادی سلطة کامل دارد و با تشکیل ستادی مرکزی در سایة حزب قدرتمند با تمام شعبات خود در تمام ارکان کشو و در همه قلمروها و در اختیار داشتن روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون و حزب، تنها تصمیم‌گیر این میدان نبرد است. پس از گذشت دوره‌ای دولت چین اعلام می‌کند که با قرنطینه کردن قلمرو شیوع ویروس(ووهان) موفق به کنترل بیماری و بهبود اوضاع جامعه ویروس زده شده است.
برای قرنطینه شهر ویروس زده ووهان(کانون اساسی انتشار ویروس)، تمام شهر زیر پوشش قرار می‌گیرد و مردم ناگزیر به تبعیت از دستورات ستاد تصمیم‌گیری هستند و به غیر از تبعیت و ماندن در خانه تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و موسسات فرهنگی، تعطیلی کسب و کارهای غیر ضروری کاری دیگر نمی‌توانند انجام دهند.
در کمتر از 10 روزی بیمارستانی پیشرفته و مجهز با 1000 تخت برای معالجه بیماران کرونایی ساخته می‌شود.
همه ساکنان شهر همه روزه با مواد غذایی روزانه تحویلی از سوی دولت در درب منازل بهره مند هستند. این قدرت دولت چین است. البته نمی‌توان بر اطلاعات منتشر شده آن انتقادی وارد کرد و تعداد تلفات را به چالش کشید. زیرا منشاء ارائه اطلاعات فقط یک کانال است و آن هم دولت جمهوری خلق چین است.
مدل دوم ایتالیا: ایتالیا کشوری با 60 میلیون نفر جمعیت، عضو اتحادیه اروپا، کشوری برخوردار از توسعه و یک کشور توسعه یافتة صنعتی است. با ابتلای مردم به ویروس کرونا، این دشمن با منشاء چینی در فاصله هزاران کیلومتری در غرب منشاء ویروس، کشوری با زیر ساخت‌های جامعه مدرن و احزاب سیاسی قدرتمند، پارلمانی پویا و تاثیر گذار، و نهادهای مردمی و جامعه‌ای دمکراتیک، در حین داشتن تعداد زیادی توریست، ویروس به شدت در آن انتشار پیدا می‌کند و در مدتی کوتاه تلفات آن بیش از تلفات چین می‌شود که یک میلیارد و سیصد و پنجاه میلیون نفر جمعیت دارد. در ایتالیا در دوره‌ای کوتاه، تعداد مبتلایان و تلفات به شدت افزایش می‌یابد. پس از گذشت بیش از دو هفته و افزایش گسترة جغرافیایی ویروس در سراسر کشور و افزایش تلفات، دولت ناگزیر به ایجاد قرنطینه سراسری می‌شود و برای تامین نیازهای مواد غذائی و داروئی مردم، بیش از 20 میلیارد یورو تخصیص می‌دهد. دولت ناتوان از جلوگیری تلفات است. جامعه در شرایط اقتصادی اروپا در تدارک بیمارستان و کادر درمانی و برخورد با شرایط بحرانی دشمن ناپیدایی چون ویروس کرونا، به اندازه کافی امکانات ندارد، زیرا جامعه برای شرایط غیر عادی و اپیدمیک آمادگی نداشته است. این سبب افزایش تلفات شده است. هر چه بیشتر جامعه تحرک داشته و حمل و نقل و جابجایی جمعیت و گردشگران بیشتر بوده، میزان و شدت بیماری بیشتر بوده است.
با مقایسه دو مدل یاد شده افغانستان و کشورهای مشابه نه از نظام متمرکزی چون چین برخوردارند و نه از منابع مادی و مالی لازم. بنابر این مبارزه و مهار کرونا با مدیریت ناکارمد، بسیار دشوار و میزان ابتلا و تلفات بیشتر خواهد بود.
دشمن شناخته یا ناشناخته
برای رویاروئی با دشمن نیاز به تدوین یک استراتژی بر مبنای تدافعی است. برای این منظور ابتدا تدوین استراتژی ضروری‌ترین مرحله به شمار می‌رود. این استراتژی در شورای امنیت ملی تدوین و برای اجرای آن ستادی مستقل و فرا حکومتی تشکیل می‌شود که مصوبات و توصیه‌های آن از سوی همه آحاد الزام آور بوده و سرپیچی و عدم همکاری یا کوتاهی در اجرای مسئولیت، جرم تلقی می‌شود.
از الزامات این استراتژی:
- وحدت فرماندهی و رسمیت بخشی و پذیرش آن از سوی تمامی ارکان کشور؛ مجلس به عنوان نماینده ملت می‌تواند در مشروعیت بخشی به آن نقش اساسی داشته باشد؛
- وحدت رویه؛
- بسیج همه نیروها اعم از نظامی، انتظامی و امنیتی، ارکان دولتی و غیر دولتی و نهادهای مردمی(زیر نظر ستاد مرکزی) برای صحنه عملیاتی و پیاده سازی تاکتیک‌های تصویب شده در فرماندهی؛
- تجهیز رسانه‌های رسمی دولتی و تمرکز بر روی ارائه اطلاعات منحصرا از سوی رسانه‌های رسمی تعیین شده از سوی ستاد مرکزی مبارزه با کرونا؛ وحدت کلمه و تک صدایی از ارکان مهم مبارزه است. رسانه ملی موظف به هماهنگی در ارائه اطلاعات منحصرا از سوی ستاد مرکزی خواهد بود؛
- شبکه‌های بهداشتی و درمانی دولتی و غیر دولتی موجود در اختیار ستاد مرکزی قرار می‌گیرند.
اکنون که ساختار مبارزه با دشمن فراهم شده است، مرحله بعدی آغاز تاکتیک‌های عملیاتی در صحنه عملیات است که عبارت از نقاط آلوده به کروناست. این تاکتیک‌ها عبارتند از:
- الزام مردم به ماندن در خانه به عنوان تبلیغ شاه کلیدی مبارزه با اشاعه ویروس؛
- جلوگیری از حمال و نقل و جابجایی مسافر بین شهری؛
- پاکسازی و ضدعفونی معابر پررفت و آمد و وسایل نقلیه عمومی؛
- تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها، مساجد و اماکن زیارتی و تفریحی و ورزشی؛
- ممنوعیت برگزاری هر نوع مراسم رسمی و غیر رسمی؛
- تعطیلی مراکز کسب و کار که نوع ارائه خدمات یا کالای آنها غیر ضروری و غیر خوراکی و دارویی و بهداشتی هستند؛
نکات ضروری:
- بکارگیری پتانسیل رهبران دینی: افغانستان یک کشور جنگزده است و در مناطق مختلف به ویژه دور افتاده و روستایی گروه‌های افراطی از جمله طالبان و داعش در حال فعالیت‌های تروریستی و تخریبی هستند. در این زمینه می‌توان برای کاهش فعالیت‌های مخرب آنان و امکان حضور عوامل ستاد مبارزه با کرونا، می‌توان از مفتیان و رهبران مذهبی مختلف در ولایات و شهرهای مهم درخواست کرد که در زمینه الزام مردم به رعایت آتش بس و گردن نهادن همه آحاد جامعه به مصوبات ستاد مرکزی و تبعیت و همکاری از این ستاد فتوا صادر و آن را به عنوان یک تکلیف شرعی عنوان کنند و مردم را به اطلاعات از مصوبات ستاد تشویق و ملزم سازند.
- بکارگیری شهروندان افغانستان در کشورهای دیگر؛ تعداد زیادی از شهروندان افغانستان در خارج از افغانستان اقامت دارند. این تعداد ازجمعیت پتاسیل‌های مادی و غیر مادی در اختیار دارند که در شرایط کنونی می‌تواند در مبارزه با کرونا مورد استفاده قرار گیرد. برقراری کمپین درباره «کمک به ملت افغانستان برای توانمندسازی در مبارزه با کرونا» می‌تواند در ارسال امکانات بهداشتی و درمانی و پول نقد می‌تواند بسیار ارزشمند و کار بردی باشد. این کمپین توسط سازمان‌های مردم نهاد سازماندهی و کمک‌های گرد آوری شده با نظارت هیات امنا بین مراکز مورد نیاز و تحت نظارت توزیع می‌شود. به همین منظور ایجاد یک گروه در شبکه‌های اجتماعی برای این کمپین می‌تواند کارساز باشد.
- کمک و سازماندهی اقشار آسیب پذیر؛ بخشی از مردن افغانستان از جملاه افراد بی‌خانمان، کودکان بی‌سرپرست، معتادان و زنان سرپرست خانوار و خانوارهای تهی‌دست بیش از دیگر اقشار جامعه در خطر ابتلا به بیماری کرونا و تلفات هستند. لازم است در این زیمنه هشدارهای لازم به جامعه داده شود. شناخت این جمعیت در هر یک از مناطق جغرافیایی به ویژه مناطق دور دست از کارهای بایسته و ارزشمندی است که می‌تواند انجام گیرد. توزیع مواد ضد عفونی کننده و لوازم بهداشتی از جمله صابون و مواد شوینده، حداقل کمکی است که می‌توان در این مورد انجام داد.
- یاری گرفتن از سازمان‌های بین‌المللی خیریه و سازمان بهداشت جهانی و یونیسف و پزشکان بدون مرز به شدت توصیه می‌شود. چین کشوری ثروتمند و در عین حال با تجربه در مبارزه با این اپیدمی است. استمداد از چین برای یاری رساندن به افغانستان در مبارزه با ویروس کرونا به شدت توصیه می‌شود.
دکتر بهرام امیراحمدیان دارای مدرک دکتری جغرافیای سیاسی می‌باشند. ایشان استاد مدعو در دانشکده مطالعات جهان در دانشگاه تهران، دانشکده علوم سیاسی دانشگاه علامه و موسسه بیمه اکو می‌باشند. دکتر امیراحمدیان صاحب بیش از چند ده عنوان کتاب، ترجمه و مقاله است. ایشان عضو هیات علمی موسسه ایراس و دانشگاه تهران بوده و در حوزۀ «اوراسیا» فعالیت دارند. دکتر امیراحمدیان ده سال بعنوان دبیر انجمن دوستی ایران و روسیه در نزد وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران فعالیت داشتند.
پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند: opinions@aiss.af
این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.