نویسنده: احمدضیا فیروزپور

در رده بندی کشورهایی‌که جایگاه نخست را در امر مبارزه با ویروس کرونا از آن خود کرده، یکی هم جمهوری فدرال آلمان است که پس از اسرائیل مقام دوم را کسب نموده است. این پیروزی آلمان ساده به‌ دست نیامده است. از یک سو  تلاش‌های ساختارمند حکومت آلمان و از سوی دیگر، شهروندان از مسوولیت‌های پذیری هوشیارانه‌ را به کار بستند، تا با این پدیده‌ی کشنده، که پایه‌های ثبات بزرگترین قدرت سیاسی، اقتصادی، نظامی‌‌ و فن‌آوری دنیا - ایالات متحده امریکا را به لغزش درآورده ، مجادله نمایند.  این نوشته در پی تحلیل متغییر‌هایی است که آلمان را درصدر نخست جدول پیروزی در امر مبارزه با بیماری کرونا قرار داده و از سوی دیگر تلاش دارد تا نسخه‌های  عملی را – با توجه به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های جامعه و حکومت افغانستان نه از نقطه نظر پزشکی، که از رهگذر مدیریتی، سیاسیت‌گذاری‌ها و مسوولیت‌های شهروندی، پیشکش کند.

قدرت و رهبری سیاسی: باآن‌که شمار افراد مبتلا به ویروس کرونا در آلمان به 150000 نفر رسیده؛ اما می‌‌زان تلفات انسانی ناشی ازین ویروس به شش هزار می‌‌‌رسد که ازین می‌‌ان بیش از 100000 نفر دیگر تداوی و به زندگی عادی برگشته ان. آلمانی ها یکی از رازهای این پیروزی را داشتن یک حکومت متقدر، رهبری عقلانی و نظام سیاسی می‌‌‌دانند که برای تمام شهروندانش یک‌سان توجه و رسیدگی دارد. ویژگی‌های  قدرت سیاسی آلمان مبتنی بر شاخصه‌های مردم‌سالاری، اجتماعی بودن قدرت و اقتصاد، قانونمندی و فدرالی بودن است که توسط احزاب رهبری می‌‌‌شود. جامعه‌ی مدنی فعال، شهروندان آگاه، مسوولیت پذیری و فرهنگ بلند سیاسی سبب شده است، که آلمان را در می‌‌ان سایر کشورهای اروپایی، متمایز سازد.

در این حال، مبارزه با ویروس کرونا، رهبری مقتدر آلمان را که پس از شکست دیوار برلین به سوی رفاه همگانی و رشد اقتصادی و تقویت شیرازه‌های سیاسی حرکت نموده است، یک آزمون بزرگی را پیش‌روی این حکومت قرار داده است. آلمان در این روزها با سخت‌ترین بحران‌ پس از جنگ جهانی دوم تاکنون روبه‌رو شده.

نهاد پژوهشی «فریدم هاوس» که یکی از معتبرترین بنگاه‌ها برای شناسایی و می‌‌زان آزادی، دیموکراسی و قدرت مشروع سیاسی کشور ها است، آلمان را درسدر کشور‌های  مردمسالار قرارداده و از نقطه نظر آزادی‌های  سیاسی، 98 درسد معیار ها را از آن خود نموده است. آلمان که بزرگترین قدرت سیاسی، نظامی‌‌ و اقتصادی اتحادیه‌ی اروپاست، به عنوان یک حکومت برخواسته از آرای مشروع شهروندان، با گسترش شیوع کرونا، تمام امور سیاسی و حکومتی را کنار و تلاش ها و سیاست‌گذاری‌های ش را در راستای کاهش مرگ و می‌‌ر شهروندانش ناشی از ویروس کرونا به خرچ داد. تصامی‌‌م قانونمند حکومت درین مرحله شامل وضع فرمانی گردید که سبب شد تا شهرهای بزرگ و کوچک، نهادهای حکومتی و خصوصی آلمان تعطیلی جدی را که با پشتیبانی سیاسی حکومت همراه بود، رعایت کنند. رهبری حکومت آلمان که با فعالیت‌ها وبرنامه‌های بانو انگلا مرکل گره خورده است، خود یک دانشمند علوم سیانس و برخواسته از می‌‌ان مردم متوسط آلمان است. ویژگی‌های  پیروزمندانه‌ی رهبری بانو مرکل را روزنامه‌ی اتلانتیک «محبوبیت در می‌‌ان مردم»، «عقلانیت سیاسی»، «همآهنگی ساختارمند می‌‌ان جامعه‌ی دانشمندان و پزشکان آلمان» و «دانش تخصصی»خلاصه نموده است. نخست وزیری‌که در زمی‌‌نه‌های  علوم ساینس دکترا دارد، کارنامه سی ساله‌ی سیاسی خویش را در امر مبارزه با ویروس کرونا، به آزمایش گرفته است. در حال حاضر شهرت و اعتبار مرکل به‌گونه‌ی بی‌پیشینه و بی‌مانند در داخل و بیش‌تر  از آن در سطح جهان درخشش یافته است. مرکل و آلمان در قطار «فاتحان» به شمار می‌‌‌آیند و در راهبرد مبارزه با پاندمی‌‌ کرونا به عنوان «الگو» به‌شمار می‌‌‌رود. آخرین تحلیلی را که بنگاه نشراتی «فورین پالیسی» به نشر رسانده ، از رهبران، کنشگران سیاسی و اقتصادی جهان دعوت نموده حالا زمان آن رسیده تا قدرت های بزرگی مانند ایالات متحده امریکا و چین را باید فراموش، و به دنبال برلین باید رفت، برلینی که زمانی همه دوست داشتند از آن نفرت داشته باشند، اما امروز الگوی ثابت قدم در مبارزه با کرونا در جهان شده است.

قدرت اقتصادی: هرچند آلمان یک جامعه و بازار سوسیال دیموکرات آزاد و مبتنی بر نظام فدرالی است؛ اما  قدرت اقتصادی این کشور سبب گردیده که با آمدن ویروس کرونا، تجارت‌های کوچک و مردم عادی کمترین آسیب و زیان اقتصادی را متحمل شوند. در سال گذشته، آلمان چهارمی‌‌ن جایگاه را در می‌‌ان 196 کشور جهان از نقطه نظر اقتصادی به خود کسب نموده بود، که به شدت در حال پیش‌روی بود؛ اما  چنان‌چه دیده می‌‌‌شود، توجه حکومت بیش‌تر  بر«کرونازدایی» است تا رقابت‌های اقتصادی با سایر کشور و ملل جهان. در فصل کرونا،  در کنار بودجه‌ی عادی و سالانه‌ی خود، آلمان یک بودجه عاجل و کمکی را از سوی مجلس نمایندگان یا پارلمان تصویب نمود تا دست سیاست‌گذاران عرصه‌های  خدمات اجتماعی و سیاسی در مبارزه با ویروس کرونا باز گردد. بدین منظور، مقدار سه ملیارد یورو در اختیار وزارت بهداشت آلمان قرار گرفت که افزایش 20 درسدی بودجه‌ی عادی سالانه این وزارت را نشان می‌‌‌دهد.

در همی‌‌ن حال، آلمان به تعداد 28,000 بستر را در سراسر کشور تدارک دید تا افراد مبتلا به این ویروس را در آن‌جا مداوا نماید. بر علاوه‌ی آن، حکومت فدرال آلمان 3.5 ملیارد یوروی دیگر را به خاطر تلاش‌های  مقابله با این ویروس هزینه نمود، که این تلاش ها شامل خریداری لباس‌های  مصئونی، پوزبند، تلاش‌های  پژوهشی و علمی‌‌ برای کشف واکسین کرونا، آگاهی عامه و برنامه‌های  نظامی‌‌ احتمالی که اگر نیاز گردد. حکومت آلمان برای مقابله با بحران اقتصادی ناشی از گسترش ویروس کرونا اعتباری نامحدود تعیین کرد. به اساس این تصمی‌‌م، به شرکت‌های آسیب دیده وام‌های  درازمدت و کم بهره داده می‌‌‌شود و برنامه‌های  مقابله با گسترش بیکاری مورد پشتیبانی قرار خواهند گرفت. بحران کرونا صدمات زیادی هرچند به اقتصاد آلمان وارد نموده؛ اما  حکومت دوشادوش نهادهای بازرگانی، شهروندان و مالکان تجارت‌های کوچک و کلان ایستاده است. رئیس انستیتوت کخ آلمان که یک نهاد پژوهشی است، هشدار داده که کرونا می‌‌ تواند جامعه‌ی آلمان را در برابر یک "آزمایش روانی بزرگ" قرار دهد. اقدام حکومت در زمی‌‌نه تامی‌‌ن اعتبار نامحدود برای نجات شرکت‌ها و بازار کار، حرکت هدفمند و پیش گیرانه برای پیروزی در همی‌‌ن آزمایش بزرگ است. از سوی دیگر بسیاری از شرکت ها ناگزیر شده‌اند کارکنان خود را کاهش دهند و یا از آن ها بخواهند که وظایف خود را در خانه انجام دهند. این وضعیت بر تولید کالاهای صادراتی نیز تاثیر مخربی خواهد گذاشت. آلمان در چهار سال گذشته همواره قهرمان صادرات جهان بوده است.

برای مبارزه با ورشکستگی اقتصادی و نجات کار، حکومت آلمان برنامه‌های  کلان و کوچکی را با توجه به ظرفیت تجارت‌ها طرح ریزی نموده است. به‌گونه‌ی نمونه، شرکت هواپیمایی « لوفت‌هانزا» بیش‌ترین آسیب را از ناحیه‌ی ایست پرواز‌هایش متحمل شده ، به این حساب در فصل کرونا هر ساعت یک می‌‌لیون یورو ضرر مالی می‌‌‌کند؛ اما  حکومت فدرال آلمان یک بسته‌ی کمکی که شامل ده ملیارد یورو می‌‌‌شود، به این شرکت پرداخت نموده، تا از ورشکستگی اقتصادی آن پیش‌گیری گردد.

خدمات صحی: نظر به داده‌های  سازمان بهداشت جهانی، آلمان یکی از بهترین و کاراترین نظام‌های  صحی را در جهان دارد که تمامی‌‌ شهروندانش تحت بیمه صحی قرار دارد. نظام صحی آلمان، بیش از 10 درسد از تولید ناخالص داخلی خود را هرسال در بخش‌های  پزکشی، صحی و درمانی هزینه می‌‌‌کند گونه‌ی‌که 83 می‌‌لون شهروندان آلمان، در سایه‌ی این نظام از تداوی، بهداشت و مراقبت‌های پزشکی بهرهمند هستند. این خدمات هم‌چنان شامل مهاجرین و پناهندگانی می‌‌‌شود که آلمان از آن‌ها می‌‌زبانی می‌‌‌کند. ازاین‌رو 77 درسد مصارف خدمات صحی توسط حکومت و 23 درسد دیگر توسط سکتور خصوصی هزینه می‌‌‌گردد. نهادهای صحی آلمانی آخرین و مسلکی‌ترین تلاش‌ها را برای مداوای بیماران ویروس کرونا به خرچ داده اند و جامعه پزکشی و علمی‌‌ آلمان شب و روز در تلاش اند، تا راه حلی اگر شود برای پایان یافتن این مشکل پیدا نمایند. دراین روزها، نهاد واکسن فدرال آلمان مجوز انجام آزمایش کلینیکی بر یک واکسن احتمالی برای ویروس کرونا را صادر کرد. حدود ۲۰۰ داوطلب سالم که ۱۸ تا ۵۵ سال دارند در این آزمایش شرکت می‌‌‌کنند. نسخه‌های  مختلف این واکسن که توسط دو شرکت فایزر آمریکا و بایونتک آلمان ساخته شده روی داوطلبان آزمایش خواهد شد.

مسوولیت پذیری شهروندان: آلمانی‌ها که در برخورد با جدیت، قانونمندی و روابط سرد انسانی شهره‌ی جهان اند، با ویروس کرونا، بیش‌از آن‌چه انتظار می‌‌‌رود، برخورد جدی، مسوولانه و عقلانی نمودند. از نوشیدن چای سیاه در جامعه‌ی آلمان و تماشای کودک یک شبه در آسمان این‌جا خبری نبود. مردم بیش از همه، به دستورهای حکومتی و جامعه‌ی پزشکی در دو سطح توجه داشتند.

آلمانی‌ها در زمی‌‌نه‌ی بهداشت فردی تلاش بسیار کردند، از جمع شدن زیر یک سقف، گشت‌و گذار، بی‌پروایی و سرکشی از قوانین خود داری کردند. دراین روز‌های  اخیر، در تمامی‌‌ شهرها، مردم پوزبند پوش اند. طوری که حکومت اعلان نمود تا تمامی‌‌ افراد در محلات عمومی‌‌ باید از پوزبند جهت پوشش دهن و بینی شان استفاده کنند. در غیر آن تا 500 یوروز جریمه نقدی خواهند شد. این دستور حکومت و سایر دساتیری که از سوی اداره‌ی فدرال آلمان برای شهروندان وضع می‌‌‌شود، از سوی شهروندان رعایت می‌‌‌گردد. آلمانی‌ها که در کل مردم قانونمند، فردگرا، سرد، احتیاط کار، جدی، ورزش‌دوست و زحمتکش هستند، این ویژگی‌های‌شان در امر مبارزه با کرونا نیز سبب شده است، تا در خانه‌های  شان بمانند و هرآن‌چه از سوی حکومت و اداره‌های  محلی برای شان دستور داده می‌‌‌شد، با کمال خرسندی، از آن پیروی می‌‌‌کردند.

در داخل ترانسپورت‌های  شهری(مانند اتوبوس، قطار‌های  زمی‌‌نی و زیرزمنی) عامه‌ی که در آلمان و به ویژه شهر برلین را از سایر شهرهای اروپایی و آلمانی مجزا می‌‌‌سازد، مردم با رعایت فاصله دو متر، با پوشیدن ماسک و احتیاط لازم به سفر‌های  خود ادامه می‌‌‌دهد؛ اما  در بسیاری موارد دیده شده است که مردم زیاد هم دوست ندارند تا از خانه‌های شان بیرون شوند و گشت‌و گذار‌های  غیر ضروری نمایند. همی‌‌ن مسأله در فرهنگ آلمانی‌ها نیز ریشه دارد، که بیش‌تر  اهل محافل و تجمل نیستند. مردم کمتر از گذشته از خانه‌های  خود خارج می‌‌ شوند و بازار داخلی دستخوش رکود نسبی شده است. در کل مردم آلمان بیش‌تر  جامعه علمی‌‌ و پزشکی شان گوش به آواز هستند تا اگر خبری‌های  خوشی در راه باشد. اطلاعات در مورد کرونا را جدی می‌‌‌گیرند و آخرین معیار احتیاط را درین خصوص انجام می‌‌‌دهند.  رئیس جمهوری آلمان از شهروندان خواست که با جدیت از تدابیر و محدودکننده حکومت در زمی‌‌نه‌ی مبارزه با کرونا پیروی کنند. اشتاین‌مایر اطمی‌‌نان داد که با تن دادن به سختی‌های این دوران، بی‌تردید می‌‌‌توان بر ویروس کرونا غلبه کرد.

با آمدن کرونا، بیش‌تر  مرزها در آلمان بسته شده و گردهمایی‌ها و مراسم عمومی‌‌، همایش‌های فرهنگی و ورزشی و تفریحی تعطیل شده است. زندگی عمومی‌‌ تا حد زیادی متوقف شده و این ترس و نگرانی را در مردم دامن می‌‌‌زند. درهای صنف‌های  درسی در مکاتب و دانشگاه‌ها بسته شده؛ اما  آموزش به‌گونه‌ی «آن‌لاین» یا «خطی» برای دانش‌جویان و دانش آموزان برگزار می‌‌گردد. آلمان در نخستین روز‌های  کرونایی، دست به اقدام بی‌سابقه‌یی زد و آموزگاران را با شاگردان در زیر سقف‌های  مجازی گرد آورد. تعطیلی ها هرچند که برای بزرگسالان می‌باشد،کودکان، نوجوانان و جوانان ازین تعطیلی ها بهره‌ی چندانی نبرده اند. همه در خانه مصروف آموزش و فراگیری آموزش‎هاشان اند.

هرچند ویروس کرونا یک مشکل حاد و مشترک جهانی و یک بیماری کشنده است؛ اما  هر کشوری به اساس ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و امکانات دست داشته با آن مبارزه می‌‌کند، و اما مردم و حکومت آلمان امروزی که از دل جنگ‌های  خانمانسوز، تجربه‌های  تلخ سیاسی، قحطی و گرسنگی بیرون شده ، در تلاش است که درآزمون مبارزه با ویروس کرونا نیز پیروز به در آید و رهبران این کشور در تلاش اند تا با این پیروزی، خود را یک سر و گردن از ملل و کشور‌های  جهان بلند بتراشند.

درس های برای افغانستان: آلمان هرچند یک الگوی خوب می‌تواند برای کشورهای پیش‌رفته و حکومت‌های مقتدر باشد؛ اما حکومت، نهادها و مردم افغانستان نیز می‌توانند با الگوبرداری ازاین نسخه با توجه به امکانات کم و تنگ‌دستی اقتصادی، درس‌ها و برنامه ریزی‌هایی را در امر مبارزه با کرونا داشته باشند. نخستین‌کاری که می‌توان در افغانستان نمود، برنامه‌های مبارزه با کرونا را« غیر سیاسی» ساخته و به آن به حیث یک مساله‌ی ملی، حیاتی و کاملا مسلکی پرداخت. چنان‌چه از وضعیت در افغانستان دیده می‌شود، تلاش‌ها درین راستا بیش‌تر فرد محور بوده تا برنامه محور. آقای اشرف غنی در کارهای وزارت صحت عامه گاهی سیاسی برخورد می‌کند و گاهی هم صلاحیت‌های موازی را حتی به یک شورا نه، که به یک شخص تحویل می‌دهد. این خود ضربه زدن از یک سو به نظام است و از سوی دیگر ساختار های دولتی را زیان می‌رساند و پیامدهای ناگواری بر وضعیت جاری دارد.

گاهی هم دیده می‌شود که آقای غنی در تلاش ایجاد نهادهای موازی در برابر آن نهادی است که از محور تیم سیاسی خودش شکل نگرفته که این امر در خصوص وزارت صحت عامه آن‌قدر خطرناک است که مانند تروریزم. بگذریم از این‌که توزیع «چهار کیلو گندم» چقدر ناداری مردم را در این شرایط دشوار مداوا می‌کند و به یک سوژه طنز تلخ به کشور تبدیل گردید، اما دولت فعلی بیش از همه باید به اختلافات و هژمونی سیاسی خود نقطه پایان گذاشته و در راستای مبارزه با این تهدید خطرناک، از قوت و ظرفیت جریان‌ها و نهاد‌های بین‌اللملی که همه از کار با دولت افغانستان ناامید شده اند- به نفع مردم سود جوید. با چنین وضعیت هنوزم هم جامعه جهانی در کنار مردم افغانستان ایستاده اند، اما دولت پیش از آن‌که دیر شود، باید یک نشست همآهنگی کمک‌های عاجل را در محور مساله کرونا با شرکای بین المللی و خانواده‌ی بزرگان افغانستان برگزار کند و از پراگندگی کمک‌ها، جلوگیری صورت گیرد.

مدیریت کمک های جامعه جهانی باید بازنگری گردد و یکی از آجندای اساسی حکومت فعلی باشد. با آنکه کشور های کمک کننده خود دچار مشکل داخلی ناشی از گسترش ویروس کرونا اند و تلفات انسانی را نیز متحمل شده اند، اما هنوزم افغانستان- این مادر بیمار را فراموش نکرده  و کمک های خویش را از طریق سازمان های بین المللی به افغانستان امداد میکنند. چنانچه، هیئت مدیره صندوق بین المللی پول ۲۲۰ میلیون دالر کمک اضطراری برای افغانستان تصویب کرد تا به این کشور در مقابله با تأثیر اقتصادی همه گیر ویروس کرونا کمک کند. برعلاوه تاکنون بانک جهانی ۱۱۵ میلیون، اتحادیه اروپا ۱۱۵میلیون، بانک توسعه آسیایی ۵۰ میلیون و آمریکا ۲۵ میلیون دالر برای کمک به مبارزه به کرونا به افغانستان تعهد کمک سپرده‌اند. تمام این پول ها که بخاطر نجات حیات اطفال، زنان و مردان فقیر افغانستان کمک شده است، باید خیلی محتاطانه و صادقانه در راستای فقرزدایی و مبارزه با کرونا بدون تبعیض سیاسی نسبت به ولایت ها، تقسیم و مصرف گردد.

اگر در روز های نخست بروز کرونا دولت افغانستان یک بررسی و تحلیل درست از وضعیت می‌داشت و شماری از ولایت‌ها و مکان‌های آسیب‌پذیر مانند ولایت هرات را به قرنطین سوق می‌داد، شاید میزان مشکلات کمتر از چیزی می‌بود که امروز مشاهده می‌شود.

نهادهای قانونگذار مانند مجلس سنا و مجلس نمایندگان نیز به جای این‌که در چنین شرایط در کنار حکومت بمانند و شرایط کارهای حکومت را در دورترین نقاط با استفاده از جایگاه سیاسی و اجتماعی شان فراهم کند، بیش‌تر به نهادهای فشار تبدیل شده اند و کمترین دلسوزی را با مردم و نهادهای اجرایی دارند. در یک موقعیت بحرانی که وزیر صحت و کارمندان صحی کشور هم‌چون سربازان، یک تنه در برابر هجوم کرونا قرار گرفته تا از جان انسان های بی‌امکانات این سرزمین دفاع کنند؛ مداخله خیرانه سرانه آقای مسلم‌یار نشانگر عدم تعهد او به ارزش های والای انسانی است. شاید افغانستان نخستین کشور روی زمین است که در چنین موقعیتی برخلاف اصول قرنطینه، یکی برای امیال شخصی خود تشکیل جلسه می‌دهد و حساس ترین فرد مملکت یعنی وزیر صحت را کینه توزانه نشانه می‌گیرد.

دولت افغانستان که یکی از مفسدترین دولت‌های جهان شناخته می‌شود، در شرایط کرونایی نباید با کرونا به حیث یک پروژه درآمدزا نگاه کنند، که در برابر آن چون دشمن خطرناک با ابزار تخصص، عقل، دور از سیاست های قومی و گروهی، ایستادگی نماید. به همین‌گونه علمای دین افغانستان که کلید احساسات و باورهای مردم را به دست دارند، به آموزه‌های نرم و سازوکارها و راه حل‌های منطقی-دینی جستجو کنند و مردم را از خطر جمع شدن زیر یک سقف و گشت‌و گذارهای غیر ضروری آگاهی دهند.

نقش رسانه ها که تا این‌دم بیش از هر جریان دیگری موثر، سازنده و کارساز بوده است؛ باآنکه بیش از چهل تن از خبرنگاران تا حال گرفتار کرونا شده اند، اما به کار های آگاهی دهی شان، ادامه میدهند. ولی مردم افغانستان به دلیل سنتی بودن، هنوزم آگاهی لازم وکامل را از خطرات این ویروس ندارند و به تجمع‌های غیر ضروری مباردت می‌ورزند که این وظیفه نخست پولیس و نهادهای اجرایی حکومتی است تا با قاطعیت تمام برنامه‌های کرونازدایی را روی دست گیرند.

احمدضیا فیروزپور پژوهشگر انستیتوت مطالعات استراتیژیک افغانستان قبلا کارمند بخش سیاسی هیئت معاونت سازمان ملل متحد برای افغانستان، مشاور ارتباطات عامه و مسئوول مرکز اطلاعات و مطبوعات مقام ولایت بلخ، استاد دانشگاه بلخ، خبرنگار و همکار فرهنگی فرماندهی نیروهای ناتو در شمال. او دانش آموخته رشته خبرنگاری دانشگاه بلخ و آموزش یافته چندین برنامه کوتاه مدت  در بخش های خبرنگاری، روابط عمومی، مدیریت پروژه، عکاسی، مهارت های زبان انگلیسی در چندین کشور است که اینک در آستانه به پایان رساندن دوره کارشناسی ارشد در رشته سیاست های جهانی از دانشگاه فرای برلین کشور آلمان است.

پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند: opinions@aiss.af

این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.