نویسنده: حسین احسانی

بعد از حضور البغدادی در روز اول ماه رمضان سال 2014 در مسجد جامع نوری موصل، خود را به عنوان رهبر مسلمانان جهان معرفی کرد. او در آن سخنرانی، از برنامه‌های عملی خود و گروه‌ش برای تصرف عراق و سوریه، مکه و مدینه و همچنین تسخیر روم به عنوان پایتخت صلیبی‌ها پرده برداشت. بعد از حضور در مسجد جامع موصل، بیانیه‌های صوتی بسیار کمی از رهبر دولت اسلامی منتشر شد. عدم حضور او در برابر دوربین‌ها، او را به شخصیتی بسیار پر رمز و راز تبدیل کرده بود. بعد از سال 2014 و اعلام خلافت، هیچ تصویر دیگری از ابوبکر البغدادی منتشر نشد. با ضعیف شدن دولت اسلامی و مقابله‌ی جدی نیروهای ائتلاف بین‌المللی و منطقه‌ای علیه نیروهای دولت اسلامی و همچنین شایعات در مورد مرگ البغدادی، این تصور وجود داشت که دولت اسلامی به پایان خود نزدیک شده است. اما انتشار ویدیوی جدید بعد از پنج سال تمامی احتمالات و فرضیات در مورد البغدادی را به چالش کشید.

این ویدیوی 18 دقیقه‌ای که با نام «در محضر امیرالمومنین» توسط تیم رسانه‌ای «الفرقان» رسانه‌ی وابسته به دولت اسلامی بر روی تلگرام در تاریخ 29 آپریل سال روان منتشر شده بود، بعد از پنج سال، تصویری از خلیفه‌ ابراهیم را به مردم جهان نشان داد. انتشار این ویدیو موجی از واکنش‌ها و گمانه‌زنی‌ها را در مورد مکان اختفای زعیم دولت اسلامی به وجود آورد. وزارت دفاع عراق با انتشار بیانیه‌ای ، مکان ضبط این ویدیو را در زیرزمین یک پناهگاه در نزدیکی مرزهای عراق و سوریه تخمین زده است.

محتوای این ویدیو از چند جهت مورد بررسی می‌باشد:

ویژگی‌های ظاهری

البغدادی در این ویدیو فربه‌تر و پیرتر شده است. فربه‌تر شدن او نشان از عدم تحرک او به دلایل امنیتی است. البغدادی ترجیح داده است برای حفظ جان خود و حفاظت از مقام رهبری دولت اسلامی، از نقل مکان جلوگیری کند. سه تن از افرادی که در این ویدیو با البغدادی در مورد ماموریت‌های آینده دولت اسلامی مباحثه دارند، احتمالا رهبران واحد‌های مختلف دولت اسلامی یا امیران تحت امر ابوبکر البغدادی می‌باشند که در حال استماع دستورات جدید خلیفه‌ ابراهیم می‌باشند. دیوار آن مکان توسط پارچه‌های سفید پوشانده شده است. پوشاندن دیوار با پارچه‌ی یک‌رنگ بیشتر توسط گروه القاعده انجام می‌شد. آنها با این کار درصدد بودند تا سازمان‌های استخباراتی آمریکا و بریتانیا نتوانند محل اختفای بن‌لادن و ایمن الظواهری را پیدا کنند. کما اینکه دلیل اصلی کشته شدن ابومصعب الزرقاوی رهبر گروه القاعده در بلاد الرافدین، انتشار تصویری از وی بود که در فضایی آزاد مشغول استفاده از اسلحه‌ی خود بود. همین ویدیو به کارشناس نخبه‌ی استخباراتی آمریکایی این امکان را داد تا محل اختفای ابومصعب الزرقاوی را پیدا کرده و او را در سال 2006 به قتل برسانند.

یک اسلحه‌ی کلاکوف روسی در کنار زعیم دولت اسلامی به چشم می‌خورد. در عراق این اسلحه به نام «اسلحه‌ی بن‌لادن» مشهور است.

پوشش البغدادی و سه نفر از امیران دولت اسلامی که صورت خود را پوشانده‌اند، نشان می‌دهد که آنها لباس «شماغ» بر تن دارند که این نوع لباس بیشتر در نواحی شرق سوریه و غرب عراق مرسوم و مروج می‌باشد. لباس‌های زمستانی که از سرد بودن هوا در جریان تصویر برداری حکایت می‌کند.

ابوبکر البغدادی در جریان این سخنرانی، کوشش می‌کند تا با لهجه‌ی فصیح عربی سخن بگوید اما لهجه‌ی عراقی هنوز هم در میان صحبت‌های او وجود دارد. کوشش او بر صحبت به لهجه‌ی فصیح عربی از این جهت است که خلیفه ابراهیم می خواهد هنوز خود را به عنوان رهبر مسلمین جهان قلمداد کند و صدای خود را به تمامی مسلمانان عرب جهان برساند. از سویی دیگر، تقلای البغدادی برای تکلم به لهجه‌ی فصیح، این نکته را تداعی می‌کند که او تلاش می‌کند تا به مخاطب بفهماند که در جغرافیای عراق حضور ندارد و ممکن است در جایی دیگر از جهان اسلام حضور داشته باشد.

در مقایسه با سخنرانی اول ابوبکر البغدادی بر فراز منبر مسجد جامع نوری موصل که در اجتماع عظیم پیکارجویان جهادی برگزار شد و با لحنی کاملا حماسی و ظفرمندانه آغاز خلافت خود را اعلام و خود را خلیفه و رهبر مسلمین جهان خواند، این سخنرانی جدید او که به حالت «نشسته بر روی زمین»، در میان «سه نفر از امیران دولت اسلامی»، در «مکانی نامعلوم» و «صحبت‌های مستاصل» او که صبغه‌ی حماسی نداشت، نشان‌دهنده‌ی وضعیت کنونی دولت اسلامی می‌باشد.

خاتمه‌ی نبرد باغوز

ابوبکر البغدادی در ابتدای این ویدیو اشاره می‌کند که «نبرد باغوز خاتمه یافته است». نبرد باغوز که از فبروری سال 2019 تا 23 مارچ 2019 به طول انجامید، نبردی میان ائتلاف جهانی و منطقه‌ای به رهبری نیروهای کورد حزب دموکراتیک سوریه و نیروهای بنیادگرای دولت اسلامی و ولایت الشام بود که منجر به پیروزی نیروهای کورد حزب دموکراتیک سوریه گشت. به موجب این نبرد دولت اسلامی آخرین پایگا‌ه‌های خود در سوریه در شهرهای دیرالزور، باغوز و ابوکمال را از دست داد. احتمال اصلی این است که این ویدیو در هفته‌ی آخر ماه مارچ سال 2019 ضبط شده باشد. البغدادی نبرد باغوز را جنگ میان «صلیبی‌ها» و «امت اسلامی» قلمداد کرد. اشاره‌ی البغدادی به شکست در نبرد باغوز، آن هم در ابتدای این ویدیو نشان می‌دهد که ضبط این ویدیوی جدید به جهت اعلام شکست نیروهای دولت اسلامی در سوریه و پایان سلطه‌ی سرزمینی دولت اسلامی در منطقه‌ی عربی می‌باشد.

ولایات دوازده‌گانه:

البغدادی در این ویدیو از رویکرد جدید دولت اسلامی و نقشه‌ی جدید جنگ پرده بر‌می‌دارد. او نقشه‌ها و برنامه‌های جدید جنگ را در قالب جزوات جداگانه که تعداد آن به دوازده‌ عدد می‌رسد را به سه فرد حاضر در جلسه می‌دهد و در مورد آن توضیحاتی ارائه می‌کند. البغدادی نقشه‌ی جنگ جدید دولت اسلامی را خارج از منطقه‌ی خاورمیانه توصیف می‌کند. در ویدیو، جزواتی با نام «ولایت الصومال»، «ولایت ترکیا» و «ولایت القوقاز» به چشم می‌خورد. نقشه‌ی جنگ جدید شامل دوازده ولایت می‌شود که بیشتر شامل خراسان (منطقه‌ی شرق خاورمیانه) غرب و وسط آفریقا، ترکیه و منطقه‌ی بالکان و یمن می‌شود. او همچنین اشاره می‌کند که برنامه‌ی جنگ فعلی، برنامه‌ی «تخلیه‌ی نیروها» می‌باشد. تخلیه‌ی نیروها احتمالا بیرون کشیدن نیروهای بنیادگرا و پیکارجویان دولت اسلامی از دو سرزمین عراق و سوریه می‌باشد تا بتوانند در دیگر نقاط جهان اسلام قدرت مانور داشته باشند. ابوبکر البغدادی در این ویدیو اشاره می‌کند که به زودی راهبرد نوین جنگ دولت اسلامی اجرا خواهد شد و طی این راهبرد، 92 عملیات سهمگین در بعضی از هشت کشور به مرحله‌ی اجرا خواهد رسید. البغدادی تاکید می‌کند که با تمام توان علیه فرانسه‌ی «صلیبی» و متحدان حملاتی را تدارک ببینند.

دولت اسلامی و جهان اسلام

البغدادی به سه تن از امیران دولت اسلامی دستور می‌دهد که با دیگر گروه های جهادی در جهان اسلام رابطه‌ی موسع ایجاد کند. از میان این گروه‌ها به گروه‌های بنیادگرای اسلامی در بورکینافاسو و مالی اشاره می‌کند که باید این گروه‌ها با دولت اسلامی ادغام شوند. همچنین دولت اسلامی، از وضعیت پرآشوب به وجود آمده در لیبیا خرسند است و معتقد است که شرایط کنونی لیبیا، فرصتی مناسب برای شکل‌گیری و تاسیس دولت اسلامی می‌باشد و باید از بستر بی‌ثبات لیبیا در جهت رسیدن به اهداف عالی دولت اسلامی استفاده بهینه کرد. خلیفه ابراهیم از وضعیت به وجود آمده از الجزایر و سودان نظری دووجهی دارد. او از یک طرف خوشحال است که حکومت‌های طاغوتی سودان و الجزایر توسط مردم سقوط کردند، اما از طرفی دیگر او نگران است که مردم سودان و الجزایر به درستی نمی‌دانند که چرا قیام کردند. البغدادی به هر سه امیر دستور می‌دهد که اولویت دولت اسلامی در این کشورها باید آگاهی‌دهی و تزریق تفکر تاسیس دولت اسلامی باشد. با این وجود اینطور به نظر می‌رسد که بی‌ثباتی کشورها، بستری حاصل‌خیز برای رشد و گسترش نیروهای دولت اسلامی در کشورهای بی‌ثبات باشد.

استراتژی گرگ تنها

 استراتژی گذشته دولت اسلامی «استراتژی توحش» بود. استراتژی که بیشتر بر رویکرد حداکثری استفاده از خشونت و ایجاد حداکثری رعب و وحشت استوار بود. به وسیله‌ی همین استراتژی بود که نیروهای دولت اسلامی به راحتی می‌توانستند شهرها را یکی پس از دیگری در عراق و سوریه تصرف کنند. اما با تضعیف دولت اسلامی و هزیمت دولت اسلامی در سوریه و عراق، استراتژی نوینی که ابوبکر البغدادی در این ویدیو به آن استناد می‌کند و آن را نقشه‌ی راه پیش‌روی خود تعریف کرده است، استراتژی «گرگ تنها» است. خلیفه‌ ابراهیم در این ویدیو اشاره می‌کند که حملات انتحاری در سریلانکا جزیی از برنامه‌ و استراتژی نوین گرگ تنها می‌باشد که طی این حملات 321 نفر کشته و بیشتر از 500 نفر زخمی شدند. البغدادی با اشاره به این استراتژی، معتقد است که در دیگر نواحی که در آینده به میدان عملیاتی و نبرد دولت اسلامی تبدیل خواهد شد، استراتژی گرگ تنها بهترین استراتژی برای موفقیت دولت اسلامی و رسیدن به هدف می‌باشد. این استراتژی به نیروهای دولت اسلامی این امکان را می‌دهد تا در ولایات دوازده‌گانه مذکور، به عملیات انتحاری که حداکثر تخریب و حداکثر تلفات را به همراه دارد، خواهند پرداخت.

با توضیحاتی که ارائه شد، البغدادی درصدد بوده است که بر تمامی شایعات و گمانه‌زنی‌ها در مورد مرگش نقطه‌ی پایان ببخشد. چرا که از لحاظ سازمانی، مسئله‌ی «رهبری» در دولت اسلامی یک امر کلیدی در سازماندهی نیروها و پیشبرد عملیات مطرح می‌شود. همچنین البغدادی در توجیه شکست‌های نیروهایش در عراق و سوریه اینطور بیان می‌کند که «ماموریت ما تداوم جهاد است نه پیروزی» و «این جهاد تا روز قیامت ادامه خواهد داشت». با این وجود باید دید که دولت اسلامی در رویکرد نوین خود تا چه اندازه به مانند تجربه‌ی گذشته خود در دوره‌ی زمانی 2014 تا 2016 موفق خواهد بود.

این نوشته ابتدا در روزنامه هشت‌صبح در تاریخ شنبه، ۱۷ ثور/اردبهشت ۱۳۹۸ منتشر شده است.

حسین احسانی پژوهشگر مسایل خاور میانه و استاد دانشگاه است.

پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند:opinions@aiss.af

این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد