پیام صوتی ابوبکرالبغدادی از تغییر حکایت می‌کند یا از مداومت؟
نویسنده: حسین احسانی
اشاره:
به تاریخ 17 دسامبر 2019، یک گروه وابسته به دولت اسلامی در تاجیکستان اعلام کرد که در روزهای کریسمس درصدد انجام حملات تروریستی در کشورهای غربی به خصوص در آمریکا و فرانسه می‌باشند. این پیام در شبکه‌ی تلگرامی وابسته به گروه تاجیکی دولت اسلامی در تاجیکستان نشر و گسترش یافت. نکته‌ی شگفت‌انگیز اینجاست که دولت اسلامی که قبلا تمامی عملیات‌های خود را در داخل اراضی جهان اسلام انجام می‌داد، چطور شد که به یک‌باره استراتژی جنگی آنها تغییر یافت و غرب و جهان مسیحیت، به دشمن اصلیِ دولت اسلامی و دیگر شعبات خلافت مبدل شدند. در تاریخ 26 سپتمبر سال 2019، ابوبکر البغدادی در یک پیام صوتی، تغییر استراتژی جنگی خود را اعلام کرده بود. انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، دو روز قبل از مرگ البغدادی، به این سند صوتی دست یافت و آن را کدگشایی و رمز گشایی کرد. اما با مرگ البغدادی در نتیجه‌ی حمله‌ی نیروهای آمریکایی در ادلب در 27 اکتوبر 2019، انتشار پیام رمزگشوده شده منتسب به البغدادی بیهوده می‌نمود. اما با درنظر داشت رهبری متمرکز و ساختار سازمانی غیرمتمرکز، رهبر جدید یعنی ابوابراهیم الهاشمی القرشی، تمامی دستورات و رهنمودهای رهبر پیشین را دنبال خواهد کرد و بر علاوه، با توجه به اعلام حملات به کلیساهای مسیحیان و جشن کریسمس در جهان غرب و مسیحیت و همچنین تبدیل شدن غرب و آمریکا به دشمن درجه‌ی یک دولت اسلامی، ضروری می‌نمود تا این پیام صوتی رمز گشایی شده منتشر شود. انتشار این پیام رمزگشوده شده، برای محافل آکادمیک و مجامع دانشگاهی که در حوزه‌ی تروریسم و بنیادگرایی در حال پژوهش و تحقیق می‌باشند، خالی از تاثیر نمی‌باشد.
پیام صوتی ابوبکرالبغدادی از تغییر حکایت می‌کند یا از مداومت؟
پس از نشر ویدیوی 18 دقیقه‌ای که با نام «در محضر امیرالمومنین» توسط تیم رسانه‌ای «الفرقان» رسانه‌ی وابسته به دولت اسلامی بر روی تلگرام در تاریخ 29 آپریل سال روان منتشر شده بود، برای دومین بار، بعد از شکست و هزیمت دولت اسلامی در عراق و شام، تیم رسانه‌ای الفرقان در روز دوشنبه 26 سپتمبر سال 2019 در کمال ناباوری و به صورت بسیار پنهانی، یک پیام صوتی 30 دقیقه‌ای با نام «و قل اعملوا» را از ابوبکرالبغدادی منتشر کرد. و قل اعملو آیه‌ی 102 سوره‌ی توبه است که بر چند نکته‌ی اصلی اشاره دارد.
- انسان در عمل آزاد است، نه مجبور. «اعْمَلُوا»
- توجّه به اينكه اعمال ما زير نظر خداست، مانع گناه است. «فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ»
از منظر نشانه‌شناسی، استناد البغدادی به این آیه آن هم از سوره‌ی توبه، نشان از تغییر رویکرد بسیار عظیم در عملکرد دولت اسلامی دارد. این نوشته کوشش برآن است که نکات مهم و برجسته‌ای این پیام صوتی را تحلیل کند.
این پیام صوتی از چند منظر حائز اهمیت است:
- چرا پیام صوتی؟
بعد از ویدیویی 18 دقیقه‌ای که با نام «در محضر امیرالمومنین» توسط تیم رسانه‌ای «الفرقان» رسانه‌ی وابسته به دولت اسلامی بر روی تلگرام در تاریخ 29 آپریل سال روان منتشر شده بود، گمانه‌زنی‌های بسیاری در مورد مکان اختفای البغدادی برای تحلیل‌گران تروریسم مطرح شد. همین مسئله باعث شد که تیم امنیتی البغدادی، به هیچ‌عنوان تصویر و یا ویدیویی از البغدادی در صفحات مجازی منتشر نکنند. به دلیل اینکه تحلیل‌گران سازمان‌های استخباراتی دنیا، می‌توانند زمان و مکان ضبط ویدیو را تشخیص دهند و «انتشار ویدیو هم برای آینده‌ی خلافت و هم برای حیات خلیفه ابراهیم می‌توانست خطرناک باشد.» رو آوردن تیم تبلیغاتی و امنیتی البغدادی به نوارهای صوتی و پیام‌های صوتی نشان از این دارد که آنها تهدیدهای برآمده از انتشار ویدیو را درک کرده‌اند و دیگر نیازی نمی‌بینند پیام البغدادی را به وسیله‌ی ویدیو منتشر کنند.
ایده‌ی انتشار پیام‌های صوتی قبلاً به گروه القاعده با مشورت ایمن‌الظواهری نسبت داده می‌شد. زمانی که ابومصعب الزرقاوی در شمال عراق، حملات خشن و خون‌باری علیه شیعیان و اهل تسنن عراق انجام می‌داد، ایمن الظواهری از میان کوه‌های تورابورای افغانستان و یا هم نواحی بین مرز افغانستان و پاکستان، نوارهای صوتی را برای جنگجویان القاعده در بین‌النهرین ضبط می‌کرد و آنها را از شیوه‌ی کاربرد خشونت علیه غیرنظامی‌ها هشدار می‌داد. این رویکرد به این دلیل مهم و ارزنده تلقی می‌شد که تیم امنیتی گروه القاعده به خصوص «ابوجندل» محافظ شخصی اسامه‌بن‌لادن به مخفیانه بودن فعالیت‌ها اهتمام می‌ورزیدند. ابوجندل بر این اعتقاد بود که هر چه فعالیت‌ها و تبلیغات مخفیانه‌تر باشد، عمر گروه القاعده و اثرگذاری این گروه بر دیگر گروه‌های اسلام‌گرا بیشتر می‌باشد.
در مورد دولت اسلامی عراق و شام، هم این مسئله صادق بوده است. کامیابی ابوبکرالبغدادی بعد از گزینشش به عنوان رهبر دولت اسلامی، به دلیل رعایت کار مخفیانه و محافظت سری از او بود. بغدادی هویت خود را برای سال‌ها پنهان نگه‌داشته بود، به خصوص زمانی که او رهبری دولت اسلامی در عراق را از سال 2010 به عهده داشت. البغدادی به جز چند مورد نادر، اصلا در انظار عمومی ظاهر نشد کما اینکه او تا قبل از زمان سخنرانی در مسجد جامع موصل، فقط به انتشار چند بیانیه مکتوب و نوار صوتی پرداخته است. بدون شک اصرار البغدادی در رعایت کار مخفیانه به هدایت تیم حفاظتی او صورت می‌گیرد. حتی یک حضور پیش‌بینی نشده در انظار عمومی، به راحتی می‌توانست سرنخ‌هایی را در اختیار سازمان‌های استخباراتی بگذارد و این سازمان‌ها برای نابودی این افراد مبادرت بورزند. تیم تبلیغاتی ابوبکر البغدادی در حقیقت تاکتیک‌های تبلیغاتی گروه القاعده به رهبری اسامه بن لادن و ایمن الظواهری را دنبال می‌کند. به این معنا که هر چه تبلیغات و فعالیت‌های راس هرم رهبری مخفیانه‌تر باشد، دوام عمر رهبری بیشتر می‌باشد.
- نکات مهم پیام صوتی البغدادی:
البغدادی به مانند همیشه، از فعالیت‌ها و سلحشوری‌های جنگجویان و «مجاهدین» دولت اسلامی قدردانی کرده است. در این پیام صوتی، او مجاهدان دولت اسلامی را حاملان پرچم ایمان معرفی می‌کند. چرا که این مردان، در حال مبارزه با «جماعت نصاری» و «متفقین» می‌باشند. او هیچ تفاوت و تمایزی میان صلیبی‌ها و ملحدان نمی‌بیند و همه‌ی این گروه‌ها را توطئه‌ی جهانی برای جهان اسلام می‌پندارد. خلیفه ابراهیم با استناد به آیه‌ی 74 سوره‌ی نساء، همه‌ی مجاهدین را به تداوم «مبارزه علیه مشرکین و ملحدین» دعوت می‌کند. او از پیشبرد جنگ در ولایت‌های خراسان، تونس، لیبیا، شرق آسیا، یمن و سومالیا خرسند است و این را دستاوردی برای دولت اسلامی می‌داند که دولت اسلامی نه تنها شکست نخورده است، بلکه مرزهای ملی (که اساساً پدیده‌ای استعماری است) را در نوردیده و نسل جدیدی از مجاهدین در حال شکل‌گیری است که ایده‌های دولت اسلامی را به زودی گسترش خواهند داد.
او در این پیام صوتی به تشریح برخی از عملیات‌های گسترده‌ی دولت اسلامی بعد از شکست در نبرد باغوز سوریه و از دست دادن قلمروشان در سوریه می‌پردازد. به طور کلی، از اواخر آپریل سال 2019، 92 عملیات در هشت کشور انجام پذیرفته است. این عملیات‌ها دستاورد استراتژی گرگ تنهایی بود که ابوبکر البغدادی در آپریل سال 2019 به زیردستانش دستور داده بود تا عملیات‌های انتحاری را در ولایت‌های مربوط به دولت اسلامی اجرا کنند.
اشاره‌ی خلیفه ابراهیم به این عملیات‌ها نشان از پنج چیز دارد:
- نمایش دستاوردهای دولت اسلامی در دوران انزوا
- نمایش ارتباط سازمانی مستحکم میان راس رهبری و جنگجویان در اقصی‌نقاط دنیا
- اتحاد میان نیروهای دولت اسلامی در جهان و تبعیت این نیروها از سازمان مرکزی
- تداوم فرماندهی و حفظ کنترل رهبری این سازمان بر عملیات‌های جهانی
- نفوذ رهبری در خارج از مرزهای عراق و سوریه و تقویت ایده‌ی امت و خلافت
- تغییر ماهیت دشمن؛ از مسلمانان تا کافران
خلیفه ابراهیم بن عواد، به طور شگفت‌انگیز و در لفافه از تغییر ماهیت دشمن سخن می‌زند. او در ابتدای این پیام صوتی، آمریکا و جهان غرب را عامل اصلی تداوم جنگ و منازعه معرفی می‌کند. همچنین از نظر او هیچ تفاوتی میان مسیحیان و کافران وجود ندارد و به نیروهای خود توصیه می‌کند که جنگ علیه آمریکا و متحدانش را در هر کجای جهان، شدت ببخشند و کاری کنند که منابع قدرت نظامی و اقتصادی آنها به طور کامل فلج شود. تبدیل شدن غرب به عنوان دشمن درجه‌ی یک برای دولت اسلامی یک تغییر رویکرد انقلابی است. چرا که در جریان سال 2007 تا سال 2016، دشمن اصلی جهان اسلام، مسلمانانی هستند که از راه دین خارج شده‌اند و باید آنها را با استفاده از توحش و سرکوب به روزگار «سلف صالح» بازگرداند. ابوبکر البغدادی در آن ایام معتقد بود هرآنچه بعد از خلفای راشدین بر جهان اسلام نازل آمد، جملگی بدعت است و جهان اسلام کنونی درگیر بدعت‌های مغایر با شریعت اسلامی شده است. استراتژی دولت اسلامی در آن زمان بر از بین بردن ایده‌های بدعت در داخل جوامع مسلمانان بود. همچنین عواملی مثل ناکارآمدی تقریبا مطلق بعضی دولت‌های اسلامی و ضعف قدرت مرکزی بعضی دیگر، افزایش دخالت‌های نظامی غربی‌ها و نبود حاکمیت ملی کشورهای اسلامی، افزایش خشم ملت که در نتیجه سیاست‌های انحصار گرایانه به وجود آمده بود، از جمله ادعاهای رهبری دولت اسلامی در مورد پیشبرد جنگ در داخل جوامع مسلمانان بود. ماهیت دشمن در نزد سازمان دولت اسلامی، ماهیت نزدیک بود. به این معنا که حکام عرب مسلمان و مخالفین تفکر داعشی مثل شیعیان و اهل تسنن حنفی و ایزدی‌ها، دشمن درجه‌ی یک برای دولت اسلامی تلقی می‌شد.
ولی بیانیه‌ی جدید البغدادی حکایت از یک تغییر تفکر بنیادی دارد. او در این پیام صوتی به پیروان خود دستور می‌دهد که با اهل تسنن با ملایمت رفتار کنند و هر گونه ظلم و توحش را علیه شهروندان غیرنظامی را متوقف کنند. در ادامه این نوار صوتی البغدادی تاکید می‌کند که مشکلات جهان اسلام، ماهیت داخلی ندارد چرا که اگر مسلمانان از راه اصلی خارج شده‌اند، به دلیل جهل و ناآگاهی می‌باشد که عامل اصلی این جهل نوآوری‌های غربی می‌باشد که به جهان اسلام وارد شده است. از این منظر غرب و متحدان آن عامل اصلی خلق مشکلات و نارسایی‌ها در جهان اسلام می‌باشد.
نگارنده معتقد است که البغدادی از تفکر اسامه‌بن‌لادن در تغییر استراتژی خود در انتخاب دشمن تاثیر پذیرفته است. از منظر القاعده، دشمن ماهیتی دور دارد و این دشمن کسی نیست جز غرب و متحدان آن. گروه القاعده اولویت خود را جنگ با غرب و به ویژه آمریکا و اخراج قوای آن از جزیره‌العرب و همچنین قتل یهودیان و مسیحی‌ها قرار داده بود. القاعده اصولاً از درگیری و جنگ با دیگر گروه‌های اسلامی پرهیز کرده بود. اسامه بن‌لادن با تاکید بر اینکه دشمن اصلی، غرب و آمریکا است معتقد بود که «من نمی‌توانم آمریکا را در خانه خودش شکست دهم، اما اگر موفق شوم نیروهای آمریکایی را به منطقه عربی و اسلامی بکشانم شکست آمریکا حتمی خواهد بود». با همین استناد می‌توان گفت که ابوبکر البغدادی در شناخت دشمن خود تغییر به وجود آورده است. جامعه‌ی هدف قبلی دولت اسلامی مسلمانان بود ولی حالا جامعه‌ی هدف غرب و جوامع غربی و مسیحی می‌باشد.
- تغییر استراتژی؛ از توحش تا تبلیغ
در انتهای این پیام صوتی، البغدادی به مانند ایمن‌الظواهری (ایدئولوگ اخوان‌المسلمینی) معتقد است که استراتژی توحش را شیوه‌ای منسوخ در گسترش شریعت می‌باشد. این مسئله هم یک تغییر انقلابی محسوب می‌شود. ابوبکر الناجی نظریه پرداز دولت اسلامی در کتاب خود تحت عنوان «الاداره التوحش» معتقد بود که تنها راه تصرف شهرهای بیشتر استفاده از استراتژی توحش است و تنها استراتژی برای مدیریت شهرهای تصرف شده، مدیریت توحش می‌باشد. البغدادی در پیام صوتی که در سال 2011 در شهر الانبار برای پیروان خود به صورت درس گفتار ارائه می‌کرد، سه شیوه را برای اقامه‌ی دولت اسلامی مبتنی بر اصل شریعت را اینگونه بیان می‌کند: اصل حاکم کردن شریعت (تحکیم شریعت اسلامی و تطبیق آن مثل شریعت روزگار پیامبر اسلام در مدینه)، تکفیر طاغوت (تکفیر همه‌ی نظام‌هایی که شریعت اسلامی را تطبیق نمی‌کنند) و اصل وفاداری و برائت (تعهد و وفاداری مطلق به جماعت واحد اسلامی و برائت از کفار و مشرکین و مرتدین) و همچنین پیروی از شیوه جهاد مسلحانه به عنوان تنها شیوه اسلامی راستین برای گسترش اسلام و وادار کردن طاغوتی‌ها به پذیرش شریعت و شیوه قضاوت اسلامی است.
دولت اسلامی در زمان استیلای خود بر عراق و سوریه، علاوه بر اینکه از شیوه‌ی جهاد مسلحانه به عنوان تنها شیوه‌ی اسلامی راستین برای گسترش اسلام طرفداری می‌کرد، از تمامی ابزارهای خشن و هراس‌ناک برای اجرای شریعت استفاده می‌کرد. سوزاندن خلبان اردنی در داخل قفس و مراسم ذبح سر کسانی که از دستورات شریعت در شهر موصل سرپیچی می‌کردند از جمله‌ی این ابزارها می‌باشد که دولت اسلامی در عراق و سوریه به شکل بی‌رحمانه‌ای انجام می‌داد.
اما حالا این استراتژی جای خود را به استراتژی «تبلیغ و عفو» داده است. در این پیام صوتی البغدادی به مجاهدین چهار رهنمود اصلی در جوامع مسلمان می‌دهد:
- از آنجایی که برخی از مسلمانان متاثر از جهل وارداتی از غرب هستند، آمادگی پذیرش قوانین شرعی و الهی را ندارند. همچنین، اجرای حد و مجازات نمی‌تواند ابزار خوبی برای قبولاندن قوانین شرعی باشد. مجاهدین دولت اسلامی باید کوشش کنند که با رویکرد تبلیغ و دعوت، مسلمانان را آماده‌ی پذیرش قوانین شرعی کنند. همچنین از طریق دعوت و تبلیغ است که دولت اسلامی می‌تواند پیروان بیشتری را برای خود جذب کند.
- مجاهدین دولت اسلامی در صورت توبه‌ی شخص گناه‌کار و بیرون از دین، باید توبه‌ی او را بپذیرند و او را مورد «ملاطفت و رحمت» قرار دهند و از انجام هرگونه اعمال خشونت‌آمیز در مورد او پرهیز کنند.
- اسرایی که در بند دولت اسلامی هستند، باید ابتدا مورد آموزش و راهنمایی‌های دولت اسلامی در مورد فواید حکومت اسلامی که شریعت اسلامی در آن اجرا می‌شود، قرار بگیرند و در صورت یادگیری این رهنمودها، از بند رها شوند.
- در اجرای عملیات‌ها، مجاهدین دولت اسلامی باید دقت کنند که هیچ‌گونه اماکن عمومی، غیرنظامیان، اشخاص بیگناه و شهروندان را نباید مورد هدف قرار دهند. هدف اولیه، تهاجم علیه مراکزی باید باشد که نمایندگی از غرب و متحدان آن می‌کند.
به باور نگارنده، ابوبکر البغدادی از استراتژی بی‌رحمانه‌ی توحش به استراتژی اخوان المسلمین در آوان سال 1930 رو آورده است. اخوان المسلمین در مصر با عنایت به رهنمودهای ایمن‌الظواهری یکی از افراد برجسته گروه اخوان المسلمین قبل از 1980 با رویکرد گام به گام و تبلیغی، توانست هواداران بسیاری را در خود جذب کند. همچنین در کنار پیروی از استراتژی تبلیغی، ابوبکر البغدادی از استراتژی‌های القاعده در مورد غرب استفاده می‌کند. به این معنا که دیگر گروه‌های اسلامی و جماعت‌های مسلمان دشمن اصلی و درجه‌ی یک دولت اسلامی پنداشته نمی‌شود، بلکه غرب و متحدان مسیحی و کافر آن، دشمن دولت اسلامی می‌باشد. اینطور به نظر می‌رسد که دولت اسلامی با واقعیت‌ها و محدودیت‌های جهان اسلام سازگاری پیدا کرده است و پذیرفته است که شیوه‌ی اجرای شریعت و نیل به حکومت اسلامی، نه از طریق توحش و وحشت، بلکه از طریق تبلیغ و دعوت امکان پذیر است.
حسین احسانی پژوهشگر، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان و استاد دانشگاه است.
پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند:opinions@aiss.af
این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.