نویسنده: حسین احسانی

اشاره:
این مقاله‌ با عنوان «معامله‌ی قرن و آینده‌ی مناسبات اسرائیل و جهان عرب» به سردبیر صفحه‌ی «ناظران می‌گویند» بی‌بی‌سی فارسی، فرستاده شد. اما بنا به تصمیم سردبیر این صفحه، عنوان این مقاله تغییر یافت. این مقاله در صفحه‌ی ویژه‌ی ناظران می‌گویند بی‌بی‌سی فارسی منتشر شده است.

بعد از جنگ جهانی اول و ورود یهودیان به سرزمین های حاصل‌خیز شامات، تنش‌ها میان افراد بومی و نیروهای مهاجر بالا گرفت. این مهاجرت‌ها نه تنها برای مردم فلسطین خوشایند نبود، بلکه موجب نارضایتی کشورهای عربی هم گردیده بود. مبارزه علیه اسرائیل و آزادی فلسطین از یک سو و عطش به دست گیری رهبری جهان عرب از رهگذر مبارزه با اسرائیل از سویی دیگر، موجب پیچیدگی منازعه در زیرمجموعه‌ی امنیتی شامات گشت. چهار جنگ اعراب و اسرائیل مهم ترین تلاش‌های جهان عرب برای آزادسازی فلسطین صورت گرفت.

جنگ استقلال (۱۹۴۸)، جنگ کانال سوئز (۱۹۵۶)، جنگ شش روزه (۱۹۶۷) و جنگ یوم کیپور/یوم‌النکبه (۱۹۷۳) از مهم ترین منازعات اسرائیل و اعراب است. این جنگ‌ها در ابتدا همراه با داعیه‌ی آزادسازی فلسطین بود اما بعد از دست رفتن سرزمین‌های مختلف، کشورهای درگیر منازعه متمرکز بر بازپس گیری سرزمین‌های‌شان شدند و آزادسازی فلسطین فراموش شد. تلاش‌های نظامی سودمند واقع نشد و رهبران عرب به سازوکار صلح دست زدند. سه کنفرانس مهم اسلو، مادرید و کمپ دیوید، از جمله تلاش های دیپلماتیک کشورهای عرب برای بازپس گیری سرزمین‌هایشان بود. انور سادات، یاسر عرفات از جمله پیش‌تازان رویکرد دیپلماتیک بودند. این رویکرد دیپلماتیک، سرآغاز فرآیند عادی سازی روابط با اسرائیل بود.

اما سوال اینجاست که آیا معامله‌ قرن باعث بالا رفتن تنش‌ها میان جهان عرب و اسرائیل می‌گردد یا اینکه موجب نهایی شدن فرآیند عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل خواهد شد؟ به نظر نمی رسد معامله قرن بدون چراغ سبز برخی از رهبران جهان عرب صورت گرفته باشد. سال ۲۰۱۸ نقطه عطف شکل‌گیری روابط میان برخی از رهبران جهان عرب و اسرائیل بود. حضور نمایندگان اسرائیل به مناسبت‌های مختلف در کشورهای خلیج نمایان‌گر سطحی از تنش‌زدایی میان اسرائیل و این کشورها می‌باشد. بن سلمان در آوریل سال ۲۰۱۸ در یک اظهار نظر در مورد مسئله‌ فلسطین گفته بود: "اسرائیل حق دارد کشوری برای خودش داشته باشد".

به جز سوریه، عراق و لبنان، امارات، قطر، بحرین و عمان به مانند عربستان، سطحی از روابط را با اسرائیل آغاز کرده بودند. گام ابتدایی تنش زدایی و عادی سازی روابط میان کشورهای عرب تا حدودی برداشته شده بود. گام دوم و نهایی، عادی سازی روابط و برقراری روابط متعارف دیپلماتیک است. به نظر می‌رسد معامله‌ قرن بهترین فرصت برای رهبران جهان عرب باشد تا بتوانند ابتدا دولت اسرائیل را به رسمیت شناسند و سپس روابط متعارف دیپلماتیک را آغاز کند.

احتمال می‌رود برخی رهبران جهان عرب با به رسمیت شناختن اسرائیل به دنبال سه هدف اساسی باشند: وارد کردن اسرائیل به ساختار امنیتی منطقه، تضعیف رقیب قدرتمندی به نام ایران و یکپارچگی این بازیگران.

اما با توجه به چند وجهی بودن فضای خاورمیانه و همچنین متغیرهای مختلف و پیچیده‌ی دخیل در فرآیند صلح خاورمیانه، باید دید که آیا این عادی سازی روابط و برقراری روابط دیپلماتیک میان کشورهای عرب و اسرائیل شکل خواهد گرفت یا نه.

این نوشته ابتدا در بی‌بی‌سی در تاریخ ۱۰ دلو/بهمن ۱۳۹۸ منتشر شده است.

حسین احسانی پژوهشگر، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان و استاد دانشگاه است.

پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند:opinions@aiss.af

این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.