نکات‌نامه دهمین مهرنامه‌ی انستیتوت «دوئل جهادی‌ها در فضای عمومی افغانستان»
نویسنده: ابومسلم خراسانی
۱. نکته نخست این‌که پژوهش «دوئل جهادی‌ها در فضای عمومی افغانستان؛ جنگ‌آنلاین امارت طالبان و خلافت داعش» مقاله‌ای در مقیاس کوچک است که بخشی از جنگ تبلیغاتی- رسانهای گروههای تروریستی در افغانستان را پوشش میدهد. در حال که این جنگ بسی بزرگ‌تر و فراگیر‌تر است و نیاز به پژوهش‌های درازمدت، در مقیاس‌های وسیع دارد که نویسنده مقاله تلاش می‌کند در پژوهش‌های بعدی بر زوایای دیگر جنگ آنلاین گروههای تروریستی و استفاده این گروههای از فضاهای آنلاین و شبکه‌های اجتماعی تمرکز کند.
۲. تا پیش از فروپاشی نظام «جمهوری اسلامی افغانستان» در ۱۵ آگوست ۲۰۲۱ رابطه گروه طالبان و شاخه خراسان گروه داعش در میانه‌ی همکاری‌های محلی و درگیری‌ها بر سر منابع، مشروعیت و جغرافیا در نوسان بود. درگیری‌ها و همکاری‌های داعش خراسان و گروه طالبان در میدان‌های نظامی و محیط‌های رسانهای بعد از فروپاشی دولت پیشین افغانستان به دست گروه طالبان، وارد مرحله تازه‌ای از نبرد درون‌سازمانی میان گروههای جهادی شده است که هر یک خود را میراث‌دار سنت جهاد می‌‌دانند.
۳. یافته‌های این پژوهش نشان میدهد که گروه طالبان و شاخه خراسان گروه داعش به عنوان دو گروه بنیادگرای – تروریستی که در زیر مجموعه چتر بزرگ «جهادیسم» قابل تعریف است در یک نبرد آنلاین و جنگ تبلیغاتی به مصاف هم رفته‌اند و برای این منظور، گروه طالبان سایت تحلیلی- خبری المرصاد را با شعار «سنگر محکم علیه خوارج» و شاخه خراسان گروه داعش «مجلهء صدای خراسان» را راه‌اندازی کرده‌اند. این دو سایت که محتوای آنلاین نشر می‌کنند، به منظور جنگ تبلیغاتی ساخته شده‌‌اند.
۴. هرچند الگوهای استفاده از رسانه‌ها در میان گروههای جهادی - تروریستی تفاوت‌های دارد اما گروه طالبان و شاخه خراسان گروه داعش از یک الگوی همسان که این الگو تمرکز ویژه بر رسانه‌های اجتماعی و محیط‌های آنلاین دارد در جنگ آنلاین استفاده می‌برند. بناء می‌توان گفت که منطق و ابزارها و الگوهای استفاده شده در این جنگ طبق الگوی همسان عمل می‌کند. طالبان در استفاده از رسانه‌های سنتی طابع الگوی گروه القاعده هستند و در استفاده از شبکه‌های اجتماعی تابع الگوی داعش عمل می‌کنند.
۵. شاخه خراسان داعش مجله صدای خراسان را در افغانستان به زبان‌های پشتو، فارسی و انگلیسی به نشر می‌سپارند. یافته‌ها نشان میدهد که مجله مادر به زبان پشتو به نشر می‌رسد و بعد به زبان‌های دیگر ترجمه می‌شود. برای همین است که بیشترین محتوا یعنی ۸۰ فیصد محتوا به زبان پشتو، ۱۳ فیصد به زبان فارسی و ۷ فیصد به زبان انگلیسی تولید و نشر می‌شود. طالبان اما محتوای سایت المرصاد را به زبان‌های پشتو، فارسی، انگلیسی، عربی، اردو، ازبکی، اویغوری و ترکی به نشر می‌سپارند. این بدان معناست که طالبان فرصت بیشتر و دست‌بازتر برای جنگ تبلیغاتی علیه داعش خراسان دارند.
۶. یافته‌ها نشان میدهد که شاخه خراسان داعش تلاش می‌کند تا با استفاده از انگاره‌های فرهنگی جوامع بومی و کدهای اجتماعی - سیاسی محلی در حوزه عمومی جامعه هدف نفوذ کند. توجه ویژه این گروه به بخش‌های ادبی، سیاسی و دینی تبیینکننده این امر است که شاخه خراسان داعش در قالب مولفه‌های فرهنگی، ادبی و سیاسیِ جوامع بومی پیام‌های ایدئولوژیک خود را به حوزه عمومی آنلاین ارسال می‌کند. ۳۶ فیصد محتوای مجله این گروه را موضوعات ادبی که در برگیرنده شعر و داستان و حتی محتوای مربوط به کودکان است، شامل می‌شود. این نشان‌دهنده‌ی تعامل استراتژیک و انطباق‌پذیری داعش در جوامع بومی است.
۷. تنوع استفاده از زبان‌ها در جنگ‌آنلاین طالبان و گروه داعش تبیینکننده این مهم است که این گروه‌ها در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی برنامه‌های جهت جذب جنگ‌جو، خلق رضایت، تولید مشروعیت دینی- جهادی و گسترش ایدئولوژی‌های افراطی خود دارند. نشرات داعش به سه زبان و نشرات طالبان به هشت زبان بین‌المللی یک هشدار جدی به مراکز ضد تروریسم و بنیادگرایی اسلامی در جهان است، خصوصا کشورهای که جریان مهاجرت در آن بیشتر است و جوانان به آسانی شکار این تبلیغات می‌شوند. این نشان دهندهء اهمیت و تاثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی نزد گروههای بنیادگرایی اسلامی هم‌چون گروه طالبان و گروه داعش است.
۸. افزون بر این شاخه خراسان داعش و گروه طالبان در یک جنگ آنلاین همدیگر را در سه مفهوم بزرگ و نه قاب‌رسانه‌ای به نمایش می‌گذارند. مشروعیت‌زدایی دینی، مشروعیت‌زدایی جهادی و به چالش کشیدن بنیادهای ایدئولوژیک؛ سه کلان مفهوم‌هایی اند که جنگ‌رسانه‌ای شاخه خراسان داعش و گروه طالبان بر محور آنها صورت می‌گیرد. این جنگ هرچند ابعاد فیزیکی نیز دارد اما نبرد آنلاین به مراتب با دامنه بیشتر و تلاش بیشتر صورت می‌گیرد. تروریسم از پتلفورم‌های آنلاین به عنوان یک کمپ آموزشی مجازی استفاده می‌کند تا به اهداف عمده برسد.
۹. قاب‌بندی گروههای بنیادگرایی اسلامی از همدیگر در محیط‌های آنلاین سبب تکرار کلیدواژه‌های ایدئولوژیک و افراطی‌گستر مانند «تکفیر»، «تفسیق» و «فتنه‌گری» در جامعه شده و بخشی از افکار عمومی را به خود اختصاص میدهد. تاثیر گردش این پیام‌های رسانهای در افکار عمومی افغانستان که فعالیت قشرهای اجتماعی دیگر در حوزه عمومی آن اندک است عواقب بالفعل و ویران‌‌گری به همراه دارد اما خطرات آن در نسبت به کشورهای منطقه و جهان به گونه بالقوه پا برجاست و این افکار در سطح جهانی به گردش خود ادامه میدهد.
۱۰. در یک جمع‌بندی کلی نتایج این بررسی نشان میدهد که جنگ‌آنلاین میان گروه طالبان و شاخه خراسان داعش بخشی از حوزه عمومی آنلاین در افغانستان و به طبع آن در منطقه و جهان را به خود اختصاص داده است. هرچند میدان اصلی این جنگ در افغانستان و کشورهای پیرامون آن موقعیت دارد اما نتایج آن به گونه بالقوه تاثیر عمیق در سطح جهان دارد. تبلیغات رسانهای و جنگ‌آنلاین این گروه‌ها در بستر اينترنت زمینه گسترش افراطیت مذهبی و بنیادگرایی اسلامی را مساعد کرده و تروریسم‌نو به مثابه شکل جهش‌یافته از جریان تروریسم را تقویت می‌کند.
لینک دانلود دهمین شماره از سلسله مهرنامه‌های انستیتوت را در اینجا دریابید.
بومسلم خراسانی، پژوهشگر مطالعات رسانه و تروریسم، دانشگاه لایپزیگ، آلمان.
پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند: opinions@aissonline.org
این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.